İnsanoğluna bahşedilen nimetler; ekinler

Kur’an, her şey için bir açıklama, tüm insanlığa ve âlemlere bir doğru yol ve rahmet kaynağıdır. Kur’an’da kâinatın varoluşuna dikkat çekilir. İnsanoğlu bunlar üzerine düşünmeye ve bunları araştırmaya teşvik edilir.

Kur’an’da çeşitli ayetlerde varoluş gayelerini hatırlamak, ibret almak ve sağlık etkilerini öğrenmek gibi daha pek çok sebeple bitki isimlerine de yer verilir.

İnsanoğlu Allah tarafından yere yayılıp döşenen dağlara, gönülleri açan her çeşit ve çift bitkilere bakmaya yöneltilir. Gökten indirilen bereketli bir su ile bahçeler ve biçilecek taneli ekinlerin yetiştiği hatırlatılır. Bunların hepsinin, Allah’a yönelen her kulun kalp gözünü açmak ve ibret vermek, kulluk görevini hatırlatmak için olduğu belirtilir. (Kaf, 50/7-9)

Kur’an’da Ekin nelere işaret eder?

Kur’an-ı Kerim’de pek çok şey insanoğlu için gözünde canlandırması oldukça kolay bir örnek olan ekine benzetilerek anlatılır. Dünya hayatı; Allah’ın gökten indirdiği suyla yeryüzü bitkilerinin birbirine karışması, sulanıp güzelleşmesi ve sonunda kuruyup rüzgarların savurduğu çöp kırıntısı haline gelmelerine benzetilir. Allah’ın gücü ve kudretinin her şeyin üstünde olduğu hatırlatılır. (Kehf, 18/45)

Kimi ayette ekin, dünya menfaatini ifade eder. Sadece dünya ekinini isteyene bundan verileceği belirtilir. Ancak tek başına bu ekin kıymetsiz, değersizdir. İnsanların dünya hayatındaki davranışlarıyla, yerine getirdikleri sorumluluklarla dünyadan sonraki hayat olan ahiret ekinini, ahiret kazancını artıracakları vurgulanır. (Şura, 42/20)

İş başına geçen idareciler için Allah’ın ilkelerine uygun hareket etmesi, ekini, ekonomiyi, kültürü ve nesli koruması vurgulanır. İnsanlığı ayakta tutan iki önemli değerin ekin ve nesil olduğu, bunlara verilen zararın bozgunculukla eşdeğer olduğu, Allah’ın bozgunculuğu sevmediği belirtilir. (Bakara, 2/205)

Ekini gözlemlemek

Kur’an-ı Kerim’de gökten insanlık için su indirenin Allah olduğu, bundan içilecek su sağlandığı gibi hayvanların otlatıldığı bitkilerin de bu suyla yetiştiği hatırlatılır. Allah’ın insanlara onunla; ekin, zeytin, hurma, üzümler ve her meyveden bitirdiği (Nahl, 16/10-11); bitkilerin hepsinden kendi içlerinde erkek ve dişi iki eş olarak yaratanın O (C.C.) olduğu belirtilir.

Yeryüzünde birbiriyle komşu kıtalarda ekinlerin aynı su ile sulanmasına rağmen meyvesindeki tat bakımından bir kısmının diğerlerinden üstün tutulduğu ifade edilir. Allah’ın bitkilerden ilk önce bir yeşil filiz çıkardığı, ondan da birbiriyle benzeşen ve benzeşmeyen başak ve salkım gibi birbiri üzerine binmiş taneler çıkardığı anlatılır. (Rad, 13/3-4). Her birinin meyvesine önce meyvenin ilk yetiştiği sırada, bir de olgunlaştığı sırada bakmak öğütlenir. (En’âm, 6/99)

Ekinden gelen gıda, lezzet ve fayda

Kur’an’da Allah’ın yeryüzünü canlılar için yayıp döşediği; meyveler, hurma ağaçları, yapraklı taneler ve hoş kokulu bitkiler var ettiği bildirilir. (Rahman, 55/10-12) İnsanoğlu meyvenin bizzat kendisinden faydalandığı gibi hurma gibi bazı meyve ağaçlarının lif, yapraklı ve yapraksız dal, kök, yağ ve meyvesinden dolaylı olarak faydalanması mümkündür. Kur’an’da buğday, arpa, başak ve yaprağı olan her tür bitkiye işaret edilir.

Yeryüzünde yetişen tahıl türlerinin taneleri insanoğlu için besin ve geçim kaynağıdır. Tahılların saz ve saman kısmından hayvanlar beslenir, bu kısmı insanlar da kırsal bölgelerde ahır yapımında ve yakacak olarak kullanır. Sırasıyla farklı yönlerine işaret edilerek sayılan tüm bu bitkilerin kiminde gıda, kiminde fayda, kiminde hem gıda, fayda, lezzet ve şifa bir arada bulunur.

Tahıllar; kültür ve sağlık etkileri

Tahıllar kültürümüzde beslenmenin önemli bir unsurudur. Buğday, yulaf, pirinç, çavdar, arpa ve mısır gibi yiyecekler hububat diğer adıyla tahılları oluşturur. Bulgur, tarhana ve ekmek mutfağımızın baş tacıdır. Bilhassa bir buğday ürünü olan bulgur, işleme esnasında besin değerini koruyan çok kıymetli bir besin kaynağıdır.

Kültürümüzde bulgurun ve yine sağlıklı bir buğday ürünü olan tarhananın özel yeri atasözlerine de konu olmuştur. “Varışına gelişim, tarhana aşına bulgur aşım” sözü dayanışma ve ziyaretleşme gibi temel ahlaki unsurları mutfağın temel unsurları olan bulgur ve tarhana ile açıklamaktadır.

Buğday, un ve maya gibi tahıl ürünlerinin yanı sıra ev yoğurdu, sebze ve baharatlar içeren tarhana; vitamin, mineral, antioksidan ve prebiyotik lif içeriğiyle besleyicidir, kemik gelişimine, sindirim sistemine, soğuk algınlığı gibi solunum yolu hastalıklarına karşı vücut direncini korumaya yardımcıdır.

Tahıl ve tahıl ürünleri vitaminler, mineraller, nişasta, posa ve diğer besin ögelerini içermeleri nedeniyle sağlık açısından önemli yiyeceklerdir. Karbonhidrat içerikleri yüksek olduğu için vücudun temel enerji kaynağı olup vücuttaki enerjinin dengeli bir şekilde kullanılmasını sağlarlar. Sinir, sindirim sistemi, cilt sağlığı ve hastalıklara karşı direnç oluşumunda önemli görevleri vardır. Tahılların tek başına düşük olan protein kaliteleri kuru baklagiller veya et, süt, yumurta gibi yiyeceklerle de bir arada tüketildiklerinde artar. Tahıl tanelerinde bulunan bir miktar yağ E vitamini kaynağıdır. Tahıllar B12 vitamini dışındaki B grubu vitaminlerinden zengindir.

Tahıl tanesi; kabuk, öz/ruşeym ve endospermden oluşur. Tam tahıl ifadesi tahıldaki bu üç bileşenin bir arada bulunduğunu belirtir. Tam tahıllar demir, magnezyum, selenyum, B vitaminleri ve diyet lifi gibi besin öğelerinin kaynağıdır. Tam tahıl tüketiminin kalp-damar sağlığına, bazı kanserlerin ve diyabet sıklığını azalmasına katkı sağladığı, düşük vücut ağırlığı ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Diyet lifi yüksek olan tam tahıllar ek sağlık faydaları için daha öncelikli olarak tercih edilebilir.

Ülkemizde tahıl ürünlerinin en fazla tüketileni olan ekmek, beyaz/rafine undan yapıldığında lif, vitamin ve mineral değerleri düşüktür. Tam tahıllardan yapılan ekmekler ise prebiyotik lifler yönünden zengindir, bağırsak hareketlerini düzenlemeye yardımcıdır.

Ekşi mayalı ve tam tane öğütülmüş atalık bir buğday unundan yapılan ekmek gibi tahıl ürünleri, besin değeri açısından daha da zengindir. Ekşi maya yalnızca un ve suyun bekletilmesiyle içinde laktik asit bakterileri ve mayalar oluşan doğal bir tahıl ürünüdür. Ekşi mayada bulunan laktik asit bakterileri ekmekte fitik asit miktarını düşürerek çinko, bakır, demir gibi minerallerin emilimini artırır. Atalık unlarda zaten düşük miktarda bulunan glütenin daha fazla parçalanmasına ve nerdeyse yok olmasına yol açar. Ekşi mayalı ekmek, düşük glisemik indeks değeriyle kan şekerini daha yavaş yükseltir ve uzun süre tokluk verir.

Uzmanlar sağlıklı beslenmenin vazgeçilmez unsurlarından olan tahıl ürünlerini her gün ve kararınca tüketmenin önemine vurgu yapar. Bazı tahıl ürünleri yalnızca hekim teşhisiyle buğday alerjisi veya çölyak hastalığı olanlar tarafından tüketime uygun değildir.

Diğer yandan zayıflama amacıyla, sağlıklı kişilerin glutensiz beslenme alışkanlığı edinmesi, bağırsaklarda yararlı bakteri sayısının artmasını engelleyerek sindirim sistemi hastalıklarının gelişmesine yol açabilir.

Kur’ân’da, çeşitli bedensel ve ruhsal hastalıklardan korunma ve sağlığı geliştirme yollarıyla ilgili sağlam ilkeler yer alır. Kur’an’da tahıllar ekin ismiyle, filiz, başak, çöp, yaprak ve tane gibi farklı fiziksel yönleriyle ele alınır.

Ekinin insanlara ve diğer canlılara geçim, gıda ve lezzet, barınak, hoş koku veren faydalı yönlerinden bahsedilir.

Ekin ile dünya menfaati, hırs; dünya hayatının geçiciliği ve sonluluğu, ölümden sonraki (ahiret) hayatın(ın) anlamı ve önemi gibi manevi özelliklere de işaret edilir.

Kur’ân’da ismi geçen gıda maddelerinden olan ekinlerin insan sağlığını koruyan temel maddelerden olması dikkat çekicidir.

Bunun yanı sıra ibretle bakan gözler ve düşünen zihinler için tahılların anılması daha pek çok anlama gelebilir.