Zarif bir endemik çiçek: Kaz Dağı Sümbülü

Dünyada yalnızca Kaz dağları ve çevresinde yetişen bir nadide çiçek: “Dağ Sümbülü”.

Ülkemizin temiz hava deposu ve kültürel mirasının parçası olan Kaz Dağları, 86’sı ülkemize özgü, 33’ü sadece kendi doğal ortamında yetişmekte olan yaklaşık 800 bitki çeşidi ve taksonu ile zengin bir biyoçeşitlilik bölgesi.

Kazdağı göknarı, Civan perçemi, Ayvadana, Yabani Sarımsak, Geven, Peygamber Çiçeği, Yüksük Otu, Kurt Kulağı, Yoğurt Otu, Şahin Otu, Kantaron, Kum Çamı, Sarıkız Çayı, Nakil, Gıcıgıcı, Kekik endemik türler arasında.

Mor Üzüm Sümbülü

Dağ Sümbülü, bahar mevsiminde açan gösterişli renkli çiçekleri, zarif duruşu ve hoş kokusuyla dikkatleri üzerine çekiyor. Çanakkale- Balıkesir yöresinde “Dağ sümbülü” namını taşıyan bu rayihalı çiçeğin, hemen her dağında bir sümbül yetişen Anadolu’nun diğer yörelerinde “Kaz sümbülü” ismiyle anıldığını görmek de mümkün. 

Kaz Dağ Sümbülü, miski andıran hoş kokusuyla, geniş yapraklarıyla, her bir soğandan tek sap vermesiyle, salkımın üst kısmında leylak, alt kısmında menekşe rengi çiçek kümeleriyle üzüm sümbülleri içinde öne çıkıyor. 

Kazdağları’nda kök bitkileri, biyoçeşitliliğe ve flora zenginliğine önemli katkı sağlayarak “Önemli Bitki Alanı” oluşturuyor. Yılın büyük bölümünü toprak altında soğan ve yumru halinde geçiren söz konusu bitkiler içinde çiğdem ve lale gibi kökü soğanlı, orkide ve sahlep gibi kökü yumrulu olan çiçekli bitkiler de var.  Dağ sümbülü de diğer üzüm sümbülleri gibi çok yıllık soğanlı bir bitki. 

Dağ sümbülünün özellikleri

Dağ sümbülü, kök bitkisi olma özelliği sayesinde kemirgen ve haşerelerden etkilenmiyor ve kışın -20 derece soğuğa kadar dayanabiliyor. Çiçeğinin kokusuyla kendisini bazı zararlılardan koruduğu gibi bal özü, polen ve nektar salgısıyla başta arıların ve diğer birçok tozlaşma yapan böcek türünün gelişmesine de katkı sağlıyor. Doğal yaşam alanı içinde aynı soğan kökünden her sene ilkbahar mevsiminde yeniden filizlenme eğilimi gösteriyor. 

Mor Üzüm Sümbülü

Dağ sümbülü kendine özgü geniş yaprakları sayesinde çiçeklenme mevsimi dışında da sadece yaprağına bakarak kolaylıkla tanınabiliyor. 15-40 cm uzunluğunda çok yıllık soğanlı bir bitki olan Dağ sümbülü her sene Nisan ve Mayıs aylarında çiçekleniyor.  

Hangi bölgelerde rastlanıyor?

Dağ sümbülüne daha çok çam ormanları altlarında; Kaz Dağları’nın Karaçam, Saçlı meşe, Akçaağaç yapraklı üvez gibi ağaç ve çalı tabakası yakınında, ormanlık alanların nispeten gölge kısımlarında rastlanıyor. Kaz Dağları’nın yanı sıra Kütahya Murat Dağı ve Antalya Akseki'de 1100-1800 m rakımda yerel yayılış gösteriyor. Kışın daha uzun süre kar altında kalarak beslendiği kuzeydoğu ve kuzeybatı dağ yamaçlarında yetişiyor. Kış başlarında yağışlı mevsimi, bahar aylarında kısmi güneş ışınını; dört mevsim arasında oluşan sıcaklık farkını seviyor.

Kaz Dağı Sümbülü

Dağ Sümbülünün şifa yüklü bileşenleri 

Dağ sümbülünün iki farklı renkte kümelenen çiçekleri sadece tohum ve polen yönünden değil, antosiyanin bileşimi ve yoğunluğuyla da farklılık arz ediyor. Antosiyaninler, hastalıkların oluşum mekanizmasının temelinde yatan serbest radikallerin hücrelere zararını azaltan en önemli antioksidan maddelerden. Dağ sümbülü aynı zamanda polifenolik bileşikler içeren tıbbi aromatik bir bitki. Hoş koku salarak ferahlık verdiği gibi havayı da temizliyor. Dağ sümbülünün çiçek salgısı antiseptik ve antimikrobiyel özellik taşıyor.

Soğanlı kök bitkilerinin pek çoğunda olduğu gibi dağ sümbülünün soğanında da alkaloidler bulunuyor. Alkaloidler düşük dozlarda çok kuvvetli etki gösteren, yatıştırıcı özelliğe sahip bileşikler.

Anadolu kültüründe kullanımı

Dağ sümbülü, Anadolu irfanı içinde doğal yaşam ortamında korunduğu dönemlerde daha geniş bir yayılım göstermekteydi. Hoş rengi, kokusu ve içerdiği sağlıklı bileşenlerle gıda ve deva olarak yöre halkına fayda sunmaktaydı. 

* Soğanı çiğ ya da pişmiş halde sofralarda bulunur, sirkede saklanarak sos yapılırdı. Çiçek yapraklarından doğal boya elde edilirdi. 

* Sirkede saklanan dağ sümbülü soğanları, çeşitli rahatsızlıklarda ağrı kesici ve yatıştırıcı etkisinden faydalanmak üzere yenilirdi.

* Soğan yumrusu ezilerek yapılan yara merhemi topuk çatlaklarında, cilt hastalıklarında, açık yaralarda tampon görevi üstlenmekteydi. 

* Dağ sümbülü çiçeğinin yapraklarından elde edilen çay içilir; balgam söktürücü, idrar söktürücü ve terletici özelliği ile kullanılır, toksin atımını kolaylaştırırdı. 

* Keza dağ sümbülü çiçeğinin bir cam kavanoz içinde zeytinyağında güneş altında 30-40 gün bekletilip süzülmesiyle elde edilen mavi renkli yağ, merhem olarak cilt lekelerinde, kuruluklarında ve antimikrobiyel özelliğiyle cilt yaralarında kullanılırdı.    

Hem ruha hem bedene şifa veren, kültürel mirasımızın bir parçası olan Dağ sümbülü, nesil tükenme tehlikesi bakımından 2005 yılında nesli tükenmekte olan sınıfında değerlendirilmiş durumda. Dağ sümbülü, eskiden olduğu gibi bugün de yaşamını sürdürmek ve neslinin devamını sağlayabilmek için belirli doğal ortam koşullarına ve bitki birliklerine ihtiyaç duyuyor. Zengin biyoçeşitliliğin bir parçası olan diğer endemik türler gibi dağ sümbülünün de sürdürülebilir bir yönetimle ve etkin stratejilerle korunması mümkün.

Dağ Sümbülünün Yakın Akrabaları: Üzüm sümbülleri

Üzüm sümbülleri Anadolu’da dağ sümbülü, mor sümbül, misk sümbülü, yalancı sümbül, üzüm sümbülü, kaya sümbülü, Arap sümbülü, Arap otu, morbaş, kedi nanesi, misk soğanı, yılan soğanı, gavur soğanı yerel adları ile biliniyor. Bereketli Anadolu’da hemen her dağın bir dağ sümbülü bulunduğu gibi yöresel isimlerin bazıları ayrı cinsleri ifade ederken bazılarının arasında isim benzerliği de söz konusu.   

Üzüm sümbülleri, Akdeniz havzası boyunca Kafkaslara kadar uzanan, Avrupa’nın ılıman bölgeleri, kuzey Afrika ve Asya’nın güneybatı kesimlerine kadar olan bölgelerde yayılış gösteriyor. Dünya genelinde yaklaşık 60 türle; Türkiye’de yaklaşık 22 tür ve 33 taksonla temsil edilen üzüm sümbüllerinin 18 taksonu ülkemiz için endemik! Yani sadece bu topraklarda doğal haliyle yetişiyor. Ülkemiz, bazı üzüm sümbülü türlerinin geniş yayılışa sahip olmasıyla da dikkat çekiyor

Kültüre alınarak yetiştirilen Dağ Sümbülü

Üzüm sümbülü türleri içinde gösterişli ve rengarenk çiçekleriyle Kaz Dağ Sümbülü’nü andıran pek çok bitki, dünya genelinde park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılıyor, tohumları yahut soğanları yoluyla çoğaltılıyor. Kaz Dağ sümbülünün kültüre alınmış hali yetiştiriciliğe epey elverişli. Yaz mevsiminde tohumu yahut sonbahar mevsiminde soğanı saksıya ekilen, delikli saksı içinde gölgede senelerce yaşayabilen, bahar aylarında çiçek vererek bulunduğu mekanın havasını temizleyen ve hoş koku salan bir süs bitkisi. Kültüre alınmış dağ sümbülleri uluslararası kuruluşlar tarafından “Bahçe yararlılık ödülü” almış durumda. Zira bal özü, nektar ve polen sağlayarak arılar ve diğer birçok tozlaşma yapan böcek türünün gelişimine destek veriyorlar.

Yetiştiriciliği yapılan dağ sümbülleri, soğanındaki alkaloid maddeler, çiçeklerindeki antosiyanin maddeler, çiçek ve salgısında bulunan tıbbi aromatik yağlar ile günümüzde ilaç, kozmetik, gıda takviyesi endüstrilerinde hammadde olarak kullanılıyor.

­

© İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.