Hui Müslümanları: Kültür, Mimari, Mutfak

Hui Müslümanları - 3. Bölüm...

Çin Ana Kıtasının Yerli Müslümanları, Huiler'in kültürü, sanatları, mimari ve mutfağından örnekler...

Hui kültürü ve sanatları

Huiler kültür ve gelenekleriyle Çin anakıtasında saygın bir yer teşkil ediyorlar. Xi‘anlı Hui donanma komutanının torunları, geliştirdikleri Wǔ shù savunma sanatını nesilden nesile aktarıyorlar. 

Kağıt kesme sanatı “jiǎnzhǐ“ (剪纸) Çin’de sadece Huilere has bir sanat değil elbette. Ancak ibrik, başörtüsü, hilal ve yıldız, Allah (cc) ve Peygamber (SAS) Efendimizin isimleri, ayeti kerime ve hadisi şerifler gibi Müslüman kültürünün motifleri yalnızca Huiler tarafından söz konusu kağıtlara işleniyor. Özellikle Doğu Çin'deki camilerde yaygın olarak jiǎnzhǐ eserlerine rastlanabiliyor. Zaman zaman Hui jiǎnzhǐ sanatkarların sergileri de ülke çapında gündeme geliyor.

Dünyaca meşhur bir diğer Hui sanatı “Sini“; kağıdın ilk defa icat edildiği Çin topraklarında, incelikli yazmaya önem verilen Çin medeniyetinden İslam medeniyetine doğmuş sanatkarların elinde gelişen bir Hüsnü Hat sanatı. Sini, Sülüs yazı ile benzerlik arz ediyor; kamış yerine kuru fırça kullanılarak ince kağıt üzerine icra ediliyor. Ayeti kerime ve hadisi şeriflerin beyit biçiminde yazıldığı levhalar yahut elmas şeklinde tasvirler, Çin kaligrafisinden esintiler taşıyor.

                    Sini hatlı kelime-i tevhid afişi

Çin’in özellikle Gansu, Ningxia ve Shaanxi gibi doğu yakası camilerinde olmak üzere genellikle tüm tarihi camilerinde Sini eserlerine rastlanıyor. Camilerin giriş kısmında kelime-i tevhid lafzı taşıyan ya da çatı kirişinden asılı olan tesmiye-besmele yazılı afişlerde, taş ve ahşap oymalarında, kağıt ve ipek kumaşlar üzerinde Sini eserleri görülebiliyor.

Doğu limanı Yangzhou Yizhu Camii mimberinde hat

Sini Hüsnü Hat sanatının bir alt türü olarak gelişen Xiǎo'ér jīng (小儿经/小儿锦) ise hattın Çince anlamının da aynı incelikle metinde yer aldığı sanat eserlerini ifade ediyor. Dünya genelinde bazı müzelerin hat sergilerinde ve çeşitli yarışmalarda Sini hat sanatı da temsil ediliyor. 

Quanzhou Camii içi Sini hat örnekleri

Hui mimarisi

Hui Müslüman kültürünün en bariz görülebileceği şehirlerden biri Çin’in Shaanxi eyaletinin Xi’an şehri. Xi’an Ulu Cami “Xī'ān dà qīngzhēn dà sì”(西安清真大寺) 8. Yüzyılda inşa edilen, avlu düzeni, mimarisi, kapıları ve tablolarıyla 17. Yüzyıla kadar Hui kültür ve sanatından da izler taşıyan bir merkez. 13 hektarlık oldukça geniş bir alanda yer alıyor ve dört ana bölümden oluşuyor.

Xian Ulu Camii iç içe avlular

Üzerindeki levhada Mandarin Çincesiyle “Allah birdir” yazan “Tek Tanrı Köşkü”; Ming hanedanlığından kalma el yazması Kur’an nüshasının sergilendiği bölüm; sekizgen köşeli genişçe yapısıyla kuleyi andıran minaresi; Ming hanedanlığı döneminde devlet yetkilileri tarafından kullanılan “Kabul Salonu”yla ziyaretçilerine Hui tarihini an be an yaşatıyor.

Xian Ulu Camii Haritası

Camiye yürüme mesafesinde yer alan “Müslüman pazarı”: “Xī'ān qīngzhēn dà sì zhùzhái xiǎoqū”(西安清真大寺住宅小区) burada işletilen dükkanlarda satışa sunulan lezzetler tandır ekmeğinden şiş kebap ve güvece, buharda pişmiş mantıdan paça çorbasına ve “ayna tatlısı”na kadar zengin Hui yemekleriyle adeta bir kültür sergisini andırıyor. Çin anakıtasında en lezzetli “Ròu jiā mó (肉夹馍): soslu lokum et pide” yenilecek mekanın bu çarşı olduğu söyleniyor.

Hui mutfağı

Hui Müslümanları Çin halkının genelinde olduğu gibi sağlıklı yaşamaya oldukça önem veriyor, İbn Sina’nın sağlık prensiplerini halen takip ediyorlar. Hergün düzenli idman yapıyor, öğün saatlerine ve az yemeğe dikkat ediyor, hergün bitki çayları içiyor, beyaz şekeri pek kullanmıyor, “Gıdanız ilacınızdır“ düsturunu benimsiyorlar.

Hui mutfağı; Çin mutfağı ve ticari tarih boyu etkileşim içinde olduğu kültürlerin mutfaklarının oldukça zengin ve çeşitli bir sentezi adeta. Genellikle doğal fermente soya sosu, susam yağı, taze kişniş, kavrulmuş sarımsak ve acı biber hemen hemen tüm tariflerin ortak içeriği. Pişirme yöntemi olarak genellikle buharda pişirme, yüksek ateşte kısa süreli kavurma, kimi zaman da kızartma tercih ediliyor. 

Xian ekmekli patates erişteli kuzu çorbası

Lanzhou mutfağı sebzeli ve etli taze erişteleriyle; Xi‘an mutfağı mantı çorbası, lokum et pide, buhar poğaçası ile; Uygur mutfağı Uygur pilavı, tandır ekmeği, etli tandır poğaçasıyla; Yünnan mutfağı tofu, pirinç eriştesi, yer fıstıklı tavuğu ile; Ningxia mutfağı unlu mamüller ve kişnişli kuzu etli yemekleriyle; Gansu ve Qinghai mutfağı soğuk makarnası ve kuru meyveli yoğurtları ile anılıyor. Çin anakıtasında ve civar Asya ülkelerinde, hatta dünya genelinde meşhur olan Çin eriştesi "Lanzhou lāmiàn“; Hui ustalarının el emeğiyle taze taze yapılan bir lezzet. Çin’de hemen her mahallede helal sertifikalı bir esnaf lokantasına rastlayıp taze erişte yemek mümkün.

Uygur ekmeği

Günlük tabirler

Hui Müslümanları günlük hayatta aşina olduğumuz tabirleri kendi telaffuzlarıyla kullanıyorlar. Mandarin Çincesinde karakterlerin sonu sessiz harfle bitmediği için genellikle sesli harflerle biten kelimeleri isim olarak seçiyorlar. Yahut Mahmud gibi isimleri “Ma hı mu du“ şeklinde telaffuz ediyorlar. Çocuklarına Muhammed, Ali, Fatma, Ayşe, Hatice gibi Müslüman isimleri veriyorlar. Mandarin Çincesinde bulunmayan bu isimler pek tabi resmi işlemlerde kullanılamıyor. Bu sebeple hemen her Hui Müslümanın bir Çince bir Arapça ismi bulunuyor. Mesela „Mǎ“ ismi, oldukça yaygın kullanılan bir isim ve “Muhammed“ anlamına geliyor. Kamusal alanda “Mǎ(马)“ ismini kullanan bir kişi, aile ve mahalle çevresinde “Muhammed“ ismiyle anılıyor.

Qīng zhēn sì (清真寺): cami,

Qīng zhēn (清真): helal, temiz, Müslüman,

Mù sī lín(穆斯林) : Müslüman,

Yī sī lán (伊斯兰): İslam,

Gǔlánjīng(古兰经): Kur'an,

Sè lán(色兰), Sèlāméng āléikùmǔ(塞拉蒙阿雷库姆)”: Selamun aleykum,  

Huí sè lán(回色兰) : Aleykum salam,

Zhǔ májí qìng(主麻吉庆): Cumanız mübarek olsun;

Huilerin günlük hayatında yaygın kullandıkları tabirlere örnek teşkil ediyor. 

Hui Müslümanları, güleryüzlü, hoşgörülü, kanaatkar, yetiştikleri kültüre bağlı insanlar. Pek çoğu, ticari ve insani tecrübelerini tevazu perdesinin ardına gizliyor. İslam medeniyeti ile Çin kültürünün en güzel sentezini değişen şartlarda koruyarak yaşatma gayreti içindeler. 

© İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.