Kritik Analitik Düşünme Nedir?

Kritik ve analitik düşünme, zihinsel işlevlerin kullanıldığı bilişsel bir aktivite.

Dikkat, hafıza, muhakeme, algılama ve sonuç çıkarma gibi bir dizi zihinsel sürecin birlikte etkileştiği bir süreçler bütünü.

Seçme, sınıflandırma, tümevarım, tümdengelim, mecaz, benzetme, ayrıştırma ve soyutlama; kritik ve analitik düşünmenin diğer bileşenleri olarak kabul ediliyor.

Günlük yaşantımızdaki olağan, sıradan, istemsiz, sistemsiz düşünmeden farklı olarak; bilinçli, ilmi, istemli ve hür düşünmedir.

Kritik analitik düşünme, bize verilen bilgilerle; bu bilgilere kendi tahminlerimizi, bilinene dayalı değerlendirmelerimizi, varsayımlarımızı dahil etmemektir. Çünkü varsayımlarımız, kabullerimiz orijinal bilginin bir parçası değildir.

Kritik ve analitik düşünme, sahip olduğumuz bilgiyle mümkün olan en iyi değerlendirmeyi yapmak için çeşitli araçlardan nasıl yararlanabileceğimizi öğreten disiplindir.

İstemsiz düşünme düşük seviyeli, bir nevi otomatik düşünme durumudur. İstemsiz düşünerek bilgi sahibi olmak, öğrenme şeklinde anlamak ve alışkanlık şeklinde uygulamak mümkündür. Düşünme bilinçli ve yüksek seviyeli olarak yapıldığında buna istemli düşünme denir ki kişiye bilgiyi analiz etme, verilerden sentez oluşturma ve değerlendirip sonuç çıkarma kabiliyeti kazandırır.

İstemli düşünerek sorunun ne olduğunu tanımlar, olabilecek bütün muhtemel cevapları düşünmeye başlarız. Her bir cevabı destekleyecek gerekçeleri mantık çerçevesinde düşünmeye çalışır, zayıf gerekçeli olan cevapları eler, en iyi gerekçeyle desteklenen cevabı seçeriz. Bizim tercihimiz birisi tarafından sorgulanırsa tercihimizin gerekçelerini verir ve diğer cevapların neden yanlış olduğunu anlatırız. 

Kritik analitik düşünmenin bazı yönleri: 

• Proaktif düşünmek, insiyatif almak

• Problemi anlamak

• Problemi çözmek

• Sistemli düşünmek

• Kelime hazinesine sahip olmak

• Doğru soru sorabilmek

• Her şeyi merak etmek

• Yeni fikirlere açıklık

• Hedefe kilitlenmek

• Bilginin sentezini yapmak

• Fikir üretmek

• Kaynaksız/ kanıtsız karar vermemek

• Tarafsızlık

• Önyargılı olmamak

• Bilmediğine karşı tevazu göstermek.

• Akıntıya sürüklenmemek

• Gerçekle, gerçek olma ihtimali olanı ayırmak

• Mantıklı ile duygusal kararı ayırmak

• Yanlışa cesaretle karşı çıkabilmek

• Farklı düşünceye empati duymak

• Düşüncesinden sorumlu olabilmek

• Hemen onaylayıcı olmamak

• Bilgi sahibi olmadan yorum yapmamak

• Sorgulamak

• Test etmek, deneyimlemek

• Gereğini yapmak

• Bilişsel, duyuşsal ve davranışsal etkinliktir.

Kritik ve analitik düşünme psikolojik olduğu kadar sosyal bir anlamı da barındırır. Politika, ekonomi, basın-yayın, kültür, iletişim gibi yaşamı ilgilendiren tüm alanlarda kritik ve analitik düşünme gereklidir.

Hayat tercihlerinin belirlenmesi, arkadaş seçimi, olayları yorumlama, doğru soruları sorup bu soruların doğru cevaplarını bulabilme, olayların neden-sonuç ilişkisini kurma, olayları ve durumları geçmiş-bugün-gelecek ekseninde bütüncül olarak değerlendirebilme, sağlıklı öngörülerde bulunma gibi birçok konu kritik ve analitik düşünme sayesinde gerçekleşir.  ­