Çevre dostu ilginç bir uygulama: Bambu inşaat iskeleleri

Güneydoğu Asya bölgesinde, Güney Çin Denizi’nde yer alan birkaç adadan oluşan bir idari bölge Hong Kong. Toplam yüzölçümü Yalova şehrinden biraz büyük olan bu metropolde çoğu Çin asıllı olmakla birlikte farklı etnik kökenlerden yaklaşık 8 milyon insan yaşamakta.

Hong Kong, dünyada en fazla sayıda ve en yüksek uzunlukta gökdelenlere sahip şehirlerden olmasıyla dikkat çekiyor. Hergün bir yenisi eklenen gökdelen inşaat iskelelerinde yüzyıllardır kullanılan malzeme ise değişmiyor: bambu direkler. Sözkonusu bambu direkler şehrin modern detayları arasında geleneksel bir motif olarak yıllara meydan okuyor, ilginç bir manzara oluşturuyor. Hong Kong’un yanı sıra Çin anakıtasının bazı eyaletlerinde, Hindistan’da ve Japonya’da da halen kullanım alanı bulan bambu iskelelere yakından bakmak isterseniz buyrun.

Bambu iskeleler ne zamandan beri kullanılıyor?

Çin anakıtası boyunca bambu yabani olarak yetişmiş; hakeza Çin tarihi boyunca bambu malzemeler inşaatlarda yaygın olarak kullanılagelmiş. 11. Yüzyılın günlük yaşamının tasvir edildiği resimlerde bambudan oluşan tamir yapıları dikkat çekmekte.

Bambu iskeleler neden tercih ediliyor?

Günümüzde modern inşaat iskelelerinde çelik ve alüminyum malzelemeler kullanılmakta. Bambu malzemeler ise çeliğe kıyasla önemli ölçüde daha hafif, daha ucuz, sürdürülebilir ve dayanıklı. Hong Kong'da yüzyıllardır kullanılıyor olmaları ise cabası, nesilden nesile aktarılan tecrübe ve teknik birikimle inşaat işçileri birkaç saat içinde bir binanın etrafını bambu iskele ile örmek konusunda ustalar. 

Bambu dünyanın en hızlı büyüyen bitkilerinden biri. Çin anakıtasında doğal olarak yetişen bambular, rizomları namı diğer yeraltı gövdeleri sayesinde metrelerce uzakta yeni sürgünler oluşturarak hızlıca çoğalabiliyor. Bambular günde yaklaşık 1 metre boy atarak toplamda 40 metre uzunluğa ulaşabiliyor. Yenilenebilir bir kaynak teşkil eden bambunun Çin haricinde çevre yörelerde ise ekimi yapılmakta. En az 3 yaş almış bambu direkler borla muamele edilip en az üç ay kurutulduktan sonra iskele malzemesi olarak değerleniyor. Bambunun hücre benzeri iç yapısı onu sıkışmaya dayanıklı kılıyor. Esnekliği sayesinde pek çok organik muadiline göre kırılganlığı da daha zayıf. Biyoyakıt üretiminde kullanılabilen bu kaynak kolayca geri dönüşüm zincirine tabi tutulabiliyor.

Hong Kong'ta iskele yapımında kullanılan bambular birkaç yüz km mesafede, Çin’in güney eyaleti Guangdong’un Zhaoqing bölgesinden, ayrıca Vietnam sınırındaki Guangxi bölgesinden geliyor. Bambu genellikle Makao üzerinden deniz yoluyla Hong Kong'a taşınıyor.

Teknolojik gelişmeler karşısında nasıl varlığını sürdürüyor?

Bu sorunun cevabı bambu direklerin özelliklerini anlatan şu maddelerle özetlenebilir:

1. Doğal ve yenilenebilir: Bambu, bahsettiğimiz özellikleriyle alüminyum ve çelik gibi seçeneklerle karşılaştırıldığında iskele için en çevre dostu malzeme olarak kabul ediliyor.

2. Zaman tasarrufu sağlıyor: Bambu iskelelerin kurulması çelik iskelelere göre 6 kat, sökülmesi ise 12 kat daha hızlı gerçekleşiyor.

3. Mukavemeti yüksek: Çekme mukavemeti yönünden iskele yapımında kullanılan bambu direklerin 25 mm’lik çelik direklere göre daha kuvvetli olduğu belirtiliyor.

4. Yeniden kullanılabilir, dolayısıyla daha sürdürülebilir: Her biri yaklaşık yedi metre uzunluğunda olan bambu direkler açık havada saklanabiliyor ve zayıflamaya başlamadan önce genellikle üç kez kullanılabiliyor.

5. Basit ve uyumlu: Bambu iskelelerin kurulması için karmaşık alet ve makinalar gerekmiyor. Parça değişimi ve ergonomik tasarımlar kolaylıkla yapılabiliyor. Hong Kong'da, bireysel birimlerde birçok kat üzerinde yenileme çalışmaları yürütülen binaların tabiri caizse bambudan mamul ‘cumbalarını’ görmek mümkün. Bir bambu direk, çoğunlukla dar alanlarda çalışılan Hong Kong’da kısalı uzunlu ebatta kesilerek yerel şartlara uyum sağlayabilir.

 Bambu iskele yapımına devam etmek bazı şartlar dolayısıyla zor olsa da imkansız değil:

1. Hong Kong’da ılıman dönencealtı iklim hakim, yaz aylarında tayfunlar görülmekte. İskele yapımında modern pim ve kilitler yerine bambu iskelelerde genellikle iplerle özel bir düğüm atmak sözkonusu. Çelik braketlerle sağlamlaştırmaya da yer veriliyor. Aksi takdirde büyük iskeleler kuvvetli rüzgarlara karşı çelik-alüminyum iskelelerden daha dayanıksız olabiliyor.

2. Bambu iskelelerin muhafaza süreci de diğer yöntemlere göre biraz daha zahmetli. Biyolojik olarak parçalanabilen bir malzeme olan bambu direkler daha uzun süre kullanabilmesi adına bir ön-işleme tabi tutularak yine doğal bir mineral olan boraks ya da borik asit çözeltisinde bekletiliyor.

3. Günümüzde bambu iskele örme konusunda mahir ustaların çubuk bükme işine yönelmesi iskele sektörünün istikrarını etkiliyor. Eğitimli, lisanslı, sıcağa ve risklere karşı güvenlik donanımlı işçiler ustalık sıfatı alabiliyor.

Hali hazırda Hong Kong binalarını çevreleyen binlerce bambu iskelesi için ustalar kaçınılmaz. Ayrıca ustaların bir mühendis denetiminde çalışması gerekiyor.