Tarihten günümüze Buhârî-i Şerîf okuma geleneği

Muhaddis ve âlim İmam Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahih eseri; ilim ve kültür dünyamızda özel bir yere sahip. Eser üzerinde 350’nin üzerinde müellif tarafından sayısı 420’yi bulan çalışmanın yapılmış olması bu teveccühün en önemli göstergesi.

Dr. Yıldıray Kaplan; Buharî ve eserinin bu kadar ilgi görmesinde, hadisleri kabulde gösterdiği hassasiyet, tertib ve tasnifteki başarısı yanında onun ihlas ve samimiyetinin önemli rol oynadığını belirtiyor.

“Tarih boyunca İslâm coğrafyasının dört bir yanında bu eserin, eğitim-öğretimi yapılmış, düzenli olarak Buhârî-i Şerîf hatimleri tertip edilmiş, isnadları ve metinleriyle eserdeki tüm hadîs-i şerîfleri ezberleyen Buhârî hafızları yetiştirilmişti. Hatta halka Buhârî-i Şerîf dersleri vermek üzere Buhârîhânlar görevlendirilmiş ve bizzat Osmanlı yönetimi tarafından kendilerine maaş bağlanmıştı.”

Dr. Kaplan bu bilgileri aktardıktan sonra, tarihten diğer özel anekdotları şöyle paylaşıyor:

Düzenli olarak Buhârî-i Şerîf hatimlerinin yapıldığı yerlerin başında Resûl-i Ekrem Efendimiz’in (SAS.) eşya-yı mahsûsalarının muhafaza edildiği İstanbul Topkapı Sarayı’ndaki Hırka-i Saâdet Dairesi gelmekte. Burada tilavet olunmak üzere Sultan II. Abdülhamid’in emriyle dönemin en meşhur hattatlarından Hattat Hasan Rıza Efendi’ye Buhârî-i Şerîf nüshası yazdırılmıştı.

Nüshanın büyük bir özen ve itina ile hazırlanmasındaki en önemli pay şüphesiz vakfedileceği yerin Resûl-i Ekrem Efendimiz’in (SAS.) hırkası, sakal-ı şerifi, mektupları, Uhud Savaşı’nda kırılan dişinin saklandığı mahfaza gibi hususi eşyalarının muhafaza edildiği Hırka-i Saâdet Dairesi olmasıdır.

Mısır’ın fethi sonrası kutsal emanetlerin İstanbul’a getirilmesiyle birlikte bizzat Yavuz Sultan Selim tarafından başlatılan ve asırlar süren Hırka-i Saâdet Dairesinde kesintisiz Kur’ân tilâveti geleneğine eşsiz güzellikteki bu nüshanın buraya vakfedilmesiyle Buhârî-i Şerîf tilâveti de eklenmişti.

Buhârî-i Şerîf okuma geleneği

Bugün Türkiye’de küçük yerleşim yerlerine varıncaya kadar çeşitli kütüphanelerde muhakkak bir Buhârî nüshasına rastlanılması; yazmaları içinde en usta hattatlar tarafından yazılmış, büyük sanatkârların mahir elleri ve göz nuru ile tezhîb edilmiş nüshalarının bulunması; medreselerde, dârülhadîslerde ve dergâhlarda asırlarca okunması; Buhârîhân diye anılan ve Sahîh okutan âlimlerin her devirde toplum içinde büyük itibar görmesi ona gösterilen ihtimamın en önemli delilleridir.

Buhârî-i Şerîf, Osmanlı toplumunun temel kitaplarından biri olarak muhtelif zaman ve mekânlarda okunması ve okutulması gelenek hâlini almıştır.

Hırka-i Şerîf Câmii, Ayasofya Camii ve Kütüphanesi, Fatih Camii, Süleymaniye Camii ve bütün selatin camilerinde Buhârî-i Şerîf devlet eliyle kontrol edilerek okunma imkânı bulmuştur. bunların en önde gelenleridir. 

Zor zamanlarda Buhârî-i Şerîf kıraati

Buhârî-i Şerîf, savaş zamanında orduda ve vilayetlerde bulunan camilerde Müslüman askerlerinin düşmana galip gelmesi için de okunmuştur. Osmanlı Devleti savaşa çıkacağı zaman nasıl câmilerde ve tekkelerde Buhârî-i Şerîf okunuyor ise bizzat orduda da görevli kişiler tarafından Buhârî-i Şerîf kırâat edilmekteydi. Dua niyetiyle okunan ve yapılan hatimlerin liyâkatli kişiler tarafından da icrâ edilmesi bu konuda dikkat edilen en önemli husustur.

Osmanlı Devleti’nde câmilerde, kütüphanelerde, sarayın bazı bölümlerinde, Bâb-ı Meşîhatte, türbelerde, medreselerde, tekkelerde, İstanbul’dan Bursa’ya Şam-ı Şerîf’ten Kahire’ye, Halep’ten Bağdat’a, Manisa’dan İzmir’e, Sivas’tan Van’a, Kerkük’ten Musul’a, Mekke ve Medine başta olmak üzere mukaddes mekânlarda Mescîd-i Aksâ’da, ordu hareket ettiği zaman muhtelif vilâyetlerde, hassaten orduda bulunan Buhârîhânlar marifetiyle, karşılaşılan hastalık, savaş gibi sıkıntılı zamanlarda Buhârî Şerif tedris ve hatim geleneği yüzyıllar boyunca devam etmiştir. Buhârî okuyan Buhârîhânlara geçimlerini sağlamaları için maaş tahsis edilmiş, bu görev vakıflardan tevcîh edilerek görevin aksamadan yürütülmesi sağlanmıştır.

Camilerden törenlere farklı mekanlarda Buhar-i Şerif tilaveti

Hırka-i Şerîf Câmii gibi Bursa’da padişahların türbelerinde tertip edilen Buhârî-i Şerîf hatimlerinin son meclisi devlet erkânının katılımıyla gerçekleşmiş ve bir merâsim düzenlenmiştir. Bu da genellikle Berât Kandili ve Kadir Gecesi gibi mukaddes zamanlara denk getirilmiştir. Şam, Haleb, Mısır ve Kerkük gibi şehirlerde de Buhârî-i Şerîf hatmi yapılagelmiştir.

İstanbul’un dışında Başta Haremeyn’de olmak üzere Kerkük’te, Bağdat’ta, Şam’da, Sivas’ta, İzmir’de ve Bursa’da bulunan câmilerde ve türbelerde Buhârî-i Şerîf okunmuştur. Mısır’da Cami-i Ezher’de Buhâri-i Şerîf okunmuştur.

Nitekim 23 Nisan 1920’de TBMM açılışında Kur’an-ı Kerim hatimleri yanında Buhârî-i Şerif hatimleri yapılması talimatı verilmiştir. 19 Mart 1920 Tarihli Genelgenin ilgili kısımları şöyledir:

1- Kerim olan Allah’ın yardımıyla Nisan’ın 23. Cuma günü Cuma namazını müteakip Ankara’da Büyük Millet Meclisi açılacaktır.

2- Vatanın istiklali ile Hilafet ve Saltanat makamının kurtarılması gibi en mühim ve hayati vazifeleri ifa edecek olan Büyük Millet Meclisi’nin açılışını Cuma gününe tesadüf ettirmekle o günün bereketinden istifade edilecektir. Açılıştan önce tüm mebuslarla birlikte Hacı Bayram-ı Veli Cami-i Şerif’inde Cuma namazı kılınarak Kur’an ve namazın ışığından feyiz alınacaktır. Namazdan sonra Lihye-i Saadet ve Sancak-ı Şerif ile birlikte Meclis’e gidilecektir. Meclis’e girilmeden önce dua okunacak ve kurbanlar kesilecektir. Bu törende Hacı Bayram-ı Veli Cami-i Şerif’inden Meclis’e kadar kolordu komutanlığınca askeri kıtalar ile özel tertibat alınacaktır.

3- Açılış gününün kutsallığı için bugünden itibaren vilayet merkezinde vali beyefendinin düzenlemesiyle Kur’an hatmine ve Buhari-i Şerif tilavetine başlanacaktır. Kur’an hatmi, uğur ve bereket getirsin diye Cuma namazından sonra Meclis önünde tamamlanacaktır.

4- Mukaddes ve yaralı vatanımızın her köşesinde aynı şekilde bugünden itibaren Kur’an hatmi ve Buhari-i Şerif tilavet edilecektir. Cuma günü ezandan önce minarelerde salat-ı şerife okunacaktır…

Sünnete bağlılığın nişanesi olarak Buhârî-i Şerîf okumaları