İmam Buhari’nin Edeb’ül Müfred Eseriyle İlgili 10 Bilgi

“Peygamber yolunun şaşmaz takipçisi”, “hadis ve sünnetin (mu)hafızı”, “hadisçilerin önderi” olarak nitelenen İmâm Buhârî; sahih hadisleri bir araya getiren Sahih-i Buhari eseriyle tanınsa da onun daha pek çok eseri vardır.

Bu eserlerden biri olan "el-Edebü'l-Müfred", İslam ahlakı ve adabına dair önemli bir hadis kitabıdır.

Bu eser, İmam Buhari’nin en çok bilinen eseri olan “el-Cami’ü’s-Sahih”in dışında kaleme aldığı ve adap (güzel ahlak) konusundaki hadisleri topladığı müstakil bir çalışma olarak öne çıkıyor.

Kitapta, İslam toplumunun günlük hayatındaki görgü kuralları, aile ilişkileri, sosyal ilişkiler, ahlaki değerler ve İslam’ın bireyler arasındaki etkileşimlerine dair rehberlik eden yaklaşık olarak 1.322 adet hadis yer almakta.

Bu eserde, İmam Buhari, her bir konuyu bağımsız bir başlık altında işlemiş ve konuyla ilgili hadisleri senet zincirleri ile birlikte sıralamıştır. Kitapta geçen hadisler, sadece İslami yaşamın bireysel boyutunu değil, toplumsal ve ailevi ilişkileri de düzenlemektedir. Hadislerin büyük çoğunluğu kısa ve özlüdür.

Her hadisten sonra hadislerle ilgili kısa açıklamalar ya da yorumlar bulunmaz. Bu da okuyucunun doğrudan hadislerin anlamı üzerinde düşünmesini sağlar, İslam ahlâkını öğrenmek ve öğrenmek isteyenler için özet bir rehber niteliğindedir.

el-Edebü’l-Müfred’de geçen başlıca konular ve içerikleri şunlar:

1.  Ebeveyn Hakları

Bu bölümde, ebeveynlere karşı saygı ve sevgi göstermenin İslam'daki önemi vurgulanır. Hadislerde, anne-babanın rızasını kazanmanın cennete gitmek için ne denli büyük bir fazilet olduğu anlatılır.

Öne çıkan bazı başlıklar şunlardır:

• Ebeveynlere İyi Davranmak ve Onların Rızasını Almak: Anne-babaya itaat ve hizmetin önemi.
• Ebeveynin Kendisinden Razı Olmadığı Evladın Durumu: Anne-baba duasının kabul edilen dualar arasında yer alması ve anne-baba bedduasından sakınılması gerektiği.

2. Akraba ile İlişkiler (Sıla-i Rahim)

İslam dini, akraba ilişkilerine büyük önem vermektedir. İmam Buhari, bu bölümde akrabalarla ilişkilerin devam ettirilmesi, akraba ziyaretlerinin ihmal edilmemesi ve akrabaların ihtiyaçlarının karşılanması üzerine olan hadisleri toplamıştır. Hadisler, akraba bağlarını koparanların ahiretteki durumlarına ve akrabalık bağlarını sürdürmenin kişiye getireceği sevaplara değinir.

3. Komşuluk Hakları

Komşuya iyi davranma, onların haklarına riayet etme ve ihtiyaçlarına karşı duyarlı olma, bu bölümde işlenen konular arasındadır. Komşular arasındaki ilişkilerde sabır ve iyi muamele tavsiye edilir.

Öne çıkan konulardan bazıları:

• Komşuya Sabretmek: Komşudan gelen sıkıntılara karşı sabırlı olmak ve hoş görmek.
• Komşuya İkramda Bulunmak: Komşunun aç kalmaması, ihtiyaçlarının karşılanması, bir yemek pişirildiğinde ona da verilmesi gibi yardımlaşma ve ikram hadisleri.

4. Misafirperverlik ve Misafirin Hakları

Misafir ağırlamak ve ona iyi davranmak İslam'ın önemli tavsiyelerindendir. Bu bölümde, misafire hürmet ve ona karşı gösterilecek iyi muamele konusu detaylandırılmıştır. Hadislerde misafire ikramda bulunmanın sevap olduğu ve misafirin ev sahibine dua etmesi gerektiği gibi konular yer alır.

el-Edebü’l-müfred, ilk sayfası, Topkapı Sarayı

5. Selamlaşma ve Konuşma Adabı

Selamlaşmak, Müslümanlar arasındaki kardeşliği pekiştiren önemli bir ibadettir. Bu bölümde, selamın nasıl verilmesi gerektiği, kimlerin önce selam vermesi gerektiği ve selamlaşma ile ilgili diğer hükümler yer alır. Aynı zamanda, konuşma adabına dair hadisler de bu bölümde yer alır:

• Güzel Söz Söylemek veya Susmak: Kişinin ya hayırlı söz söylemesi ya da susması gerektiğine dair hadisler.
• Gıybet ve Yalanın Yasaklanması: Gıybet, iftira, yalan gibi kötü sözlerin zararları ve bu tür sözlerden kaçınılması gerektiğine dair hadisler.

6. Küçüklere ve Yaşlılara Saygı

İslam toplumunda küçüklerin sevgi ve şefkatle, yaşlıların ise saygı ve hürmetle muamele görmesi gerektiği bu bölümde anlatılır. Küçüklerin ve yaşlıların toplumsal konumları, onlara nasıl davranılması gerektiği hadisler yer alır.

7. Aile İçi İlişkiler

Aile fertleri arasındaki ilişkiler, eşler arasındaki sevgi ve saygı, çocukların eğitimi, kardeşler arası ilişkiler gibi konular bu bölümde yer alır.

Öne çıkan konulardan bazıları:

• Çocuklara Karşı Şefkat ve Merhamet: Çocukların İslam ahlakına uygun şekilde yetiştirilmesi, onlara güzel örnek olunması ve eğitimlerine önem verilmesi.
• Kadınların ve Eşlerin Hakları: Eşler arası güzel muamele, kadına karşı saygılı ve sevgi dolu davranma, şiddetten kaçınma gibi konular.

8. Toplumsal İlişkiler ve Müslümanların Birbirlerine Karşı Görevleri

Müslümanların birbirleriyle olan ilişkilerinde doğruluk, güven, sadakat ve samimiyet gibi erdemlere önem vermesi gerektiği vurgulanır.

Bu bölümde yer alan hadisler:

• Kardeşlik ve Dostluk: Müslümanların birbirlerini sevmeleri ve düşmanlık beslememeleri gerektiği anlatılır.
• Müslümanların Birbirlerine Yardım Etmesi: Bir Müslümanın zor durumda olan bir başka Müslümana yardım etmesi gerektiği ve bu yardımın kişiyi cennete götürecek bir erdem olduğuna dair hadisler yer alır.

9. Sosyal Adalet ve Empati

Toplumda sosyal adaletin sağlanması, zayıf ve güçsüzlere yardım edilmesi, haksızlık ve zulmün önlenmesi gibi konular ele alınmıştır. Hadislerde toplumun güçlülerinin zayıflara sahip çıkması, yoksulun, yetimin ve öksüzün korunması gibi sosyal sorumluluklarla ilgili tavsiyeler yer alır.

10. Hayvanlara ve Çevreye Karşı Sorumluluk

Hayvanlara karşı şefkat ve merhamet, çevrenin korunması ve tabiatın insanlara Allah’ın bir emaneti olarak verilmiş olduğu bilinci bu bölümde işlenir. Hayvanlara eziyet etmenin yasaklanması, susuz bir hayvana su vermenin fazileti ve doğanın korunmasıyla ilgili hadisler dikkat çeker.

Toplumsal görgü kurallarını hatırlatan eser

"el-Edebü'l-Müfred", sadece hadis ilmi açısından değil, aynı zamanda İslam ahlakı ve görgü kuralları açısından da önemli bir rehberdir.

Müslümanların günlük hayatlarında uygulamaları gereken adap ve güzel davranışları hadislerle ortaya koyan bu eser, İslam toplumunda ahlakın ve insan ilişkilerinin nasıl düzenlenmesi gerektiğini açıklamaktadır.

İmam Buhari’nin titiz çalışması sayesinde bu hadisler günümüze kadar ulaşmış ve İslam ahlakının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Gerek ilim ehli tarafından gerekse genel okuyucu kitlesi tarafından çokça okunmuş, üzerine çeşitli şerhler (açıklamalar) yazılmış ve birçok dile tercüme edilmiştir. Dolayısıyla, günümüzde de İslam ahlakına dair önemli bir kaynak olarak kabul edilmektedir.