Âlim ve Mutasavvıf Gümüşhânevî Hazretlerinin İlim Hazinesi

Âlim, muhaddis, mütekellim, fakîh, ârif ve fâzıl Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî Hazretlerinin kısa zaman öncesine kadar el yazmaları ve kitaplarının önemli bölümünün kayıp olduğu kabul edilmekteydi.

İstanbul, Bayburt, Rize ve Of’ta dört büyük kütüphane kurmuş olan Gümüşhânevî Hazretlerinin kendisi de elliyi aşkın eser yazmıştır. Yazdığı eserler ve kurduğu kütüphaneler şavaş döneminde tahrip edilerek büyük kısmı ortadan kaybolmuştur. Şarkiyat uzmanlarının yaptığı araştırmalar sonucunda buldukları bilgilere göre kalan bazı kitapların Rusya’da olduğu tespit edilmiştir.

Özellikle 1916-1918 yılları arasındaki Rus işgali sürecinde Gümüşhânevî vakıf kütüphanelerinde bulunan kitapların çoğu tahrîb olmuş ve kaybolmuştu. Kalan eserler ise, kitapların değerini ve önemini fark edenler tarafından Rusya’ya götürülerek Petersburg, Kiev ve Moskova kütüphanelerine aktarılmıştır. 

Dönemin mütevellileri Rusya ile çeşitli girişimlerde bulunarak o sıralarda işgal altındaki Of, Rize ve Bayburt Gümüşhânevî kütüphanelerindeki vakıf kitaplarının geri iadesi çaba sarfetmişler fakat bir sonuç elde edememişlerdir. 

Aralarında Rusya bilim akademisi üyelerinin de bulunduğu ilim adamlarının gösterdiği gayretlerle 2020 yılı Şubat ayında Moskova’da kütüphanelerde bulunan ve Gümüşhânevî mührü taşıyan kitaplar ve yazma eserler taranmış; katalog çalışması yapılmış; "Sınırsız tasavvuf: Nakşîbendî Şeyhi Ahmed Gümüşhânevî (1813-1893) ve el yazmaları"adıyla bir müzede sergilenmiştir. 

Sergide yer alan eserler şöyle:

Farsça’dan Osmanlıca’ya tercüme edilmiş Mevlana Muhammed Zahid'in Risaleyi Süluk eseri ve Hace Ubeydullah Ahrar'ın Risaleyi Validiyye eserleri. Gümüşhanevi vakıf kayıtlarındaki Arapça rakamı: 19, Tiflis'ten Rusya'ya gönderi no: 25 70. Resimde bu numaraya kayıtlı eserlerden birini ilk sayfası görülüyor. Gümüşhanevi Hz. mührü ile. 

Sergilenen el yazması eserlerin hemen hepsinin bazı sayfalarında bulunan Gümüşhanevi mührü

Gümüşhanevi vakıf kütüphanesindeki rakam: 56, Tiflis'ten gönderi no: 25 27. Arapça dualar risalesi

Gümüşhanevi vakıf kütüphanesi rakamı: 185, Tiflis'ten gönderi no: 22 9. Mevlana Celaleddin Rumi ve Ali Şir Nevai'den dizeler.

Gümüşhanevi vakıf kütüphanesi rakamı: 81, Tiflis'ten gönderi no: 25 12. Medine ziyaretinde okunan dualar. Men semia şeriatul İslam risalesi

Gümüşhanevi vakıf kütüphanesi rakamı: 295, Tiflis'ten gönderi no: 27 1 kayıtlı bir Arapça dualar risalenin içindekiler bölümünün yer aldığı bu yaprakta el yazmasının Gümüşhanevi vakıf kütüphanesine ait olduğuna dair kendi el yazısıyla not bulunmaktadır. 

143 numara ile Gümüşhanevi vakıf kütüphanesine kayıtlı bulunan, Tiflis’ten gönderi no: 29 27 olan, Hacibzade olarak bilinen Muhammed b. Mustafa b. Mahmud el Istanbuli’nin şeriat hakkında bilinen bir eseri.

Gümüşhanevi vakıf kütüphanesi rakamı: 350, Tiflis'ten gönderi no: 32 17. kayıtlı bir mahreç tablosu. 

Moskova’da yazma eserlerle birlikte sergilenen, yer aldığı kaynak eseri henüz tesbit edemediğimiz minyatürlerden biri, Ayasofya

İstanbul haritası minyatürü

Sergide yer alan eserlere ait diğer resimler

Moskova'daki sergide yer alan Mehmet Hulusi’ye ait olduğu belirtilen  İnanç ve Kurtuluş Gemisi isimli Arapça hat tablosu, erken 20.yy eseri

Moskova’da düzenlenen serginin kataloğu 1.Dünya Savaşı sırasında kaybolan Gümüşhânevî vakıf eserlerinin günümüzde nerede muhafaza edildiğine dair ipuçları vermektedir. 

Ayrıca araştırmacılar Moskova koleksiyonlarında Gümüşhânevî vakıf mühürlü en az otuz el yazması bulunduğunu belirtiyorlar. Yine diğer koleksiyonlarda da Gümüşhânevî Hazretlerinin kurduğu kütüphanelerdeki diğer kalan eserlerin bulunabileceğini ve bunların da gün yüzüne çıkarılmasının mümkün olduğunu belirtilmektedir. 

Âlim, muhaddis, mütekellim, fakîh, ârif ve fâzıl olan Gümüşhânevî Hazretleri, sadece tarihi ve tasavvufi bir şahsiyet değil aynı zamanda ilme verdiği önem ve döneminde kurduğu vakfiyelerle ve vakıf kütüphaneleriyle ilmî tarihimizin önemli bir kaynağı durumundadır. 

Hayatı boyunca insanlığa hizmeti öne çıkaran tarzıyla Gümüşhânevi Hazretleri; Mevlânâ Celâleddin-i Rûmi, İmam Gazâli ve Hâlidi Bağdâdi gibi ilme hizmet etmiş, ilmin halk arasında yayılmasını sağlamış bir âlimdir. Gümüşhânevî Hazretleri çeşitli çalışmaları ve çok yönlülüğü ile toplumu kucaklayan hitabının yanında yardımlaşma sandığı, matbaa, kütüphaneler gibi çalışmaları ile günümüz insanına da örnek olmuştur. ­