Gıda ürünleri yıldız seviyeleriyle derecelendirilebilir mi?

Tüketiciler, satın aldıkları ürünlerde genel olarak son tüketim tarihlerine, biraz daha hassasiyet gözettiklerinde ise ‘içindekiler’ kısmında yer alan bilgilere göre satın almaya karar veriyor. Gıda katkı maddelerini inceleme ve sağlıklı ürün tüketme bilincinin giderek artmaya başladığı günümüzde, tüketicilerin tercihlerini kolaylaştırma anlamında bir adım daha öne çıkan bir uygulama dikkat çekiyor: Avustralya ve Yeni Zelanda’nın ortak girişimiyle sürdürülen “Sağlık yıldızı uygulaması”.

5 yıldız gıda derecelendirme sistemi, çorbalardan tahıllı ürünlere kadar paketli gıdaların ön yüzünde bir logo halinde yer alıyor. Sistem, obezite ve kronik hastalıklarda artış dolayısıyla altı yıl önce insanların daha sağlıklı beslenmesini sağlama adına ulusal stratejinin parçası olarak getirildi. Bu ülkelerde ithal edilen paketli gıdaların bir kısmında da sağlık yıldızı logosu dikkat çekiyor. 

Sağlık yıldızı sistemi, işlenmiş gıdaları besin değerlerine göre yarım yıldızdan 5 yıldıza kadar derecelendirmek şeklinde işliyor. Hesaplama, faydalı bileşenlerin yanı sıra kronik hastalık geliştirme riskindeki artışla bağlantılı bileşenleri de hesaba katıyor.

Derecelendirme neyi değerlendiriyor? 

- Toplam enerji, doymuş yağ, sodyum (tuz) ve şeker içeriği. (Bu riskli besinlerin çok fazla tüketilmesi aşırı kilolu ve obez olmak, bazı kanserler, kalp hastalığı ve tip 2 diyabet ile bağlantılı.)

- Lif, protein, vitamin, mineral içeriği. (Bu besinlerin ve bileşenlerin artan tüketimi sağlığa faydalı. )

Sağlık yıldızı uygulaması etiket okur yazarlığını ortadan kaldıryor mu? 

Uygulama, katkı maddeleri ve üretim şekline dair değerlendirmede bulunmuyor. Bilinçli tüketicilerin etikette yer alan bilgileri, doğallık, organik, tam tahıl, katkı maddesiz gibi sağlıklı beslenme unsurlarını dikkate almaları gerekiyor. Farklı gıda gruplarından karar miktarınca dengeli ve çeşitli beslenmeye yönelik bir katkısı da bulunmuyor. 

Sağlık yıldızı uygulaması, paketli gıdaları, enerji ve besin öğeleri değerlendirmesi yapılabilen ürünleri kapsıyor. Dolayısıyla sağlık yıldızı değerlendirmesinden hariç tutulan bazı sağlıklı ürünler var:  Taze paketlenmemiş yiyecekler (taze meyve ve sebzeler, kasap reyonundaki etler gibi), çeşniler (sirke, otlar ve baharatlar gibi), besin değeri ölçülmeyen gıdalar (çay, kahve gibi), tek başına yenmesi amaçlanmayan tek bileşenli gıdalar (un gibi). 

Haziran 2014’te uygulamaya girdiğinden beri tüketici tercihlerine etki eden sağlık yıldızı uygulaması, Avustralya ve Yeni Zelanda süpermarketlerindeki paketlenmiş gıdaların yaklaşık üçte birinde sergileniyor ve gittikçe yaygınlaşıyor. 

Diğer taraftan, sağlık yıldızı uygulaması gıdaların sağlık açısından yeniden formüle edilmesini de teşvik ediyor. Yeni Zelanda’da üreticilerin yüzde 79'unun son altı senede yıldızını artırmak için ürünlerini yeniden formüle ettiği belirtildi. Yıldız sisteminin doğrudan bir sonucu olarak birçok ürün, sodyum, şeker ve/veya doymuş yağı azaltmak ve tam tahılları ve lifi artırmak için besin profilini değiştiriyor. Örneğin, bir üreticinin, tuz içeriğini yüzde 25 azaltmak için bir kahvaltılık gevreği nasıl yeniden formüle ettiği, şekeri yüzde 17 oranında azalttığı ve lifi yüzde 66 oranında artırdığı belgelendi.

Gıda endüstrisini sağlıklı üretime sevk ediyor 

Uygulama, henüz bütün gıda firmaları tarafından işleme koyulmuş değil ancak tüketici geri bildirimleri olumlu.  Avustralya ve Yeni Zelanda yönetimlerinin ortak finansmanıyla yürütülen sağlık yıldızı uygulaması bugün sayısı on binden fazla paketli gıdayı benzerleriyle kıyaslama imkanı sunuyor. Üretici firmalar bu uygulamada  gönüllülük esasıyla yer alıyor. 

Mesela iki somun ekmeği tuz içeriği açısından karşılaştırmaya yardımcı oluyor, ya da sade yoğurt ve meyveli yogurt arasında kıyaslama yapılmasını sağlıyor. Sade yoğurt 5 yıldız alırken meyveli yoğurt aroma ve şeker ilavesinden dolayı 3 yıldız alabiliyor. Ancak farklı ürün grupları arasında kıyaslama imkanı sunmuyor. Mesela 4.5 yıldız almış bir tam buğday ekmeği yerine 5 yıldız almış kaynak su satın almayı önermiyor. 

Sağlıklı beslenme uzmanları, tüketicileri daha temel gıdalar tüketmeye, işlenmiş abur cuburlardan uzak durmaya yönlendiriyor. Sağlık yıldızı uygulamasında paketli sebze, meyve, et ve balık gibi temel gıdaların ortalama 4 yıldız alması; şekerleme ve atıştırmalıklar gibi isteğe bağlı gıdaların ortalama 2 ile daha düşük yıldız alması bekleniyor. Diğer yandan Avustralya'da, derecelendirmenin en yüksek yıldızına sahip ürünler arasında şunlar var: Süt ürünü olmayan içecekler, işlenmiş et ve deniz ürünleri, baklagiller dahil işlenmiş meyve ve sebzeler, tuzlu atıştırmalıklar, süt alternatifleri dahil süt ürünleri.

Sistemin geliştirilmesi gereken yönleri 

Uzmanlar tarafından sağlık yıldızı sisteminde güncelleme yapılması ve şu noktaların dikkate alınması öneriliyor:

- Taze, dondurulmuş veya konserve (şeker, tuz veya yağ eklenmemiş) meyve ve sebzeler 5 yıldız alabilir.

- Bu değerlendirmeyi kullanan ürün grubunun %5’ini kapsayan kahvaltılık gevrek, atıştırmalıklar, şeker ilaveli sütler, dondurmalar ve şekerlemeler gibi şekerli ürünlerin yıldızı düşürülebilir.

- Bu değerlendirmeyi kullanan ürün grubunun %1’ini kapsayan soya sosu gibi sodyum içeriği yüksek ürünlerin yıldızı düşürülebilir.

- Peynir ve yoğurt gibi sütlü gıdaların yıldızlarını artırmak ve şeker ilaveli sütlü tatlıların yıldızını düşürmek için süt ürünleri kategorileri yeniden tanımlanabilir.

- Puanlama sisteminde sağlık etkisine dayanarak tam tahıllı ürünleri rafine tahıl ürünlerinden ayıran bir değerlendirme de geliştirilebilir.

- Hali hazırda sağlıklı diyet yönergeleriyle ilişkili olmayan bu yıldız sistemi, besin çeşitliliği ve üretim şekli dikkate alınarak sağlıklı beslenme programlarıyla entegre hale getirilebilir.

- Hali hazırda gönüllülük esasına dayanan uygulama zorunlu hale getirilerek tüm gıda ürünlerinin sağlık nazarında kıyaslanması sağlanabilir. 

Bu öneriler ve tüketici talepleri doğrultusunda geçtiğimiz aylarda hükümetler arası gıda forumunda konu değerlendirilerek sistemde bir güncelleme yapıldı. Paketli gıda sınıfına girmediği için daha önce değerlendirmeye alınmayan taze sebze ve meyvelerin de yıldız derecelendirilmesine tabi tutulması; taze meyve ve sebzelere 5 yıldız verilmesi, şeker ilavesiz meyve sularına taze meyvelerdeki lifler ve besin ögelerinden yoksun olduğu ve meyvenin sadece tat bileşenini içermesi gerekçesiyle 5 üzerinden 2.5 yıldız verilmesi kararlaştırıldı. Bu karar ve diğer dönemsel gelişmeler meyve suyu satışlarında % 7.2’lik gerilemeye yol açtı ve üretici firmaların eleştirilerine maruz kaldı.

Her üç Avustralyalı’dan ikisinin aşırı kilolu ya da obez olması federal ve eyalet yönetimlerini sağlıklı beslenme politikaları geliştirmeye itiyor. Tüketiciler sağlık yıldızı uygulamasından oldukça memnun görünüyor. 

© İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.