Ormanlar hayatımıza neler katıyor?

Temizlediği havayı soluduğumuz, gölgesinde serinlediğimiz, odunuyla ısındığımız, hanesinde barındığımız, kağıdına yazdığımız, meyvesini yediğimiz, envai çeşit çiçeğiyle balıyla deva ve şifa bulduğumuz tabiat kaynağı ormanlar. 

Ancak dikkatsizlik sebebiyle yangınlarda heba olan ormanlarımızı tedbirli davranarak korumak elimizde.

Tatlı suyu süzüyor, toprağı koruyor, su ve besin döngüsünü düzenliyorlar. İklimi yumuşatarak dengeliyor, sera gazlarını emerek hava kirliliğini düşürüyor, atmosferdeki gazların dengesinin koruyorlar. Havadaki karbondioksitten oksijen üreterek hava kalitesini artırıyorlar. Perde görevi üstlenerek gürültüyü azaltıyor, pek çok canlıya yaşam ortamı oluşturarak biyolojik çeşitliliğin korunmasını sağlıyorlar.

Atalarımızın ormansız yurdu vatan kabul etmeyerek değerini beyan ettiği ormanlar, ekonomik değeri bir yana, çevresel ve sosyal açıdan muazzam önem taşıyor; yeryüzündeki yaşamın sürekliliğine katkıda bulunuyorlar. Asırlık ömürleriyle kültürel mirasımızın parçası olan, bütün canlıların akciğeri ormanlar, yüksek koruma değerine sahip eşsiz birer yaşam alanı teşkil ediyorlar.

Orman türlerinin dağılımı

Yeryüzünde 1,31 milyar hektar, kara alanının üçte biri kadar, bütünlüğü bozulmamış orman alanı bulunuyor. Ormanların %47’sini tropik kuşak yağmur ormanları, %9’unu ılıman kuşak tropikal yağmur ormanları, %11’ini ılıman kuşak geniş yapraklı ormanlar ve %33’ünü tayga olarak da bilinen iğne yapraklı ormanlar oluşturuyor. Bu orman türlerinin hepsi hassas bir dengeye sahip. Doğal, asırlık ormanlar dünyanın birçok bölgesinde yüksek koruma değerine sahip eşsiz yaşam alanları. Dünya genelinde ormanlarda karadaki türlerin yarısından fazlası barınıyor. Ormanlar sadece belirli yükseklikteki ve büyüklükteki çeşitli ağaçlardan, çalılardan, otsu bitki topluluğundan ibaret değil. Diğer bitkiler, hayvanlar, mantarlar, mikroorganizmalar ve bir çok biyolojik zinciri içinde bulunduran, toprak, su, iklim gibi canlı ve cansız varlıkların birlikte oluşturduğu doğal bir bütünlük, bir ekosistem ormanlar.

Ağaçların ürettiği oksijen miktarı

Ormanlar, güneş ışığı yardımıyla suyu ve karbondioksidi fotosentez sonucu besine dönüştürürken atmosfere oksijen salıyorlar. Her bir yaprağın içinde bulunan, gözle görülemeyecek kadar küçük, çok sayıda gözenek olan stomalar, hali hazırda hava ile gaz alışverişi yapıyor. İşte bu sebeple onlar, dünyamızın minik akciğerleri. 

Yetişkin bir çam ağacı 40 insanın bir saatte havaya verdiği karbondioksidi bir saatte oksijene dönüştürebiliyor. 1 hektar çam gibi iğne yapraklı orman yılda 30 ton, 1 hektar geniş yapraklı orman ise yılda 16 ton oksijen üretiyor.

25 metre boy ve 45 santimetre çapındaki bir ladin ağacı, yaşamı süresince havadan 1800 kilogram karbondioksit emiyor. 25 metre uzunluğunda bir kayın ağacı saatte 1,5 kg oksijen üretiyor.

Ağaç türlerinin dağılımı

Ülkemizdeki 78 milyon hektarlık yüz ölçümünün yaklaşık %30’unu (22,3 milyon hektar) oluşturan ormanlar zengin bir biyolojik çeşitliliğe sahip. 10 bine yakın bitki türünden 3 bin adedi endemik; yani yalnız bu topraklarda yetişiyor. Ülkemizin ormanlık alanlarının %33’ünü meşe, kayın, kızılağaç, kestane, gürgen gibi ağaç türlerinden oluşan yapraklı ormanlar, %48’ini kızılçam, karaçam, sarıçam, fıstık çamı, göknar, ladin, sedir gibi ağaç türlerinden oluşan iğne yapraklı ormanlar, %19’unu ise iğneli ve yapraklı karışık ormanlar kaplıyor. Çınar, servi, ardıç, porsuk, akçaağaç, dişbudak, huş, ıhlamur, sığla, kavak, kayın gibi pek çoğunun ömrü ortalama bir asır olan diğer ağaçların her biri orman zenginliğimizin ve kültürel mirasımızın bir parçası.

Ağaçların sel ve yağışlara etkisi

Ecdadımız ormanları “yağmur yuları”olarak nitelendirmiş, “Ağaçlı köyü sel basmaz” demişler.

Zira ormanlar sadece bulundukları bölgenin havasını temizlemekle kalmıyor, aynı zamanda su varlığını koruyor ve düzenliyor, sel ve erozyon gibi doğal afetleri önlüyorlar.

Ağaçlar, kar ve yağmur biçimindeki yağışı; yaprakları, dalları, gövdesi ve kökleri ile tutuyor. Tutulan su, bu yüzeylerde geçici olarak depolanıyor. Ağacın depolama potansiyeli dolduğunda su yere damlamaya başlıyor ya da buharlaşıyor. Yağışın şiddeti, ağaçların türleri, iklim, sıcaklık, nispi nem, net radyasyon ve rüzgar hızı gibi unsurlar depolanan yağışın depoda kalma süresini etkiliyor. Yaprak döken her bin ağacın, yaklaşık 4.5 milyon litre yağışı yavaşlattığı belirtiliyor. Ormanlar yağmur sularının yüzey akış hızını azaltıyor ve su kalitesini artırıyor.

Ormanlar, bitkiler ve hayvanlar için doğal bir su şebekesini andırıyor. Yetişkin bir kayın ağacı kökleriyle 10 ton su tutabiliyor. Ormanlar, yeraltı sularının oluşmasına yardım ediyor, yağmur sularını havzada tutarak koruyor, sel baskınlarını önlüyor, barajların ekonomik ömrünü uzatıyor. Ormanlardaki ağaçların kökleri toprağı tutarak bitki örtüsünü koruyor, oluşması 400 yılı bulan her 1 cm toprağı erozyondan koruyor.

Ormanlar biyolojik çeşitliliği koruma görevi üstleniyor. Fotosentez yoluyla tuttukları karbonu, dökülen yapraklar, kuruyan dallar, ölen kökler yoluyla toprağa veriyor; toprağın organik madde yönünden zenginleşmesini sağlıyor, niteliğini artırıyorlar. Yaprakların altıyla yer arasında güçlü bir Mikro Klima alanı oluşturan ormanlar gündüz etkili olan direkt güneş radyasyonundan ve geceleri ve soğuk kış günlerinde yaşanan aşırı soğumalardan kaynaklanan olumsuz etkilenmelere karşı toprağın ve taban canlılarının korunmasını sağlıyor.

Ormanların ekonomiye katkıları

Ormanlar dünya genelinde önemli iş ve geçim kaynağı teşkil ediyor. Günümüzde 300 milyon kişi ormanlarda yaşıyor ve bir milyonun üzerinde insan yaşamını ormanlara bağımlı sürdürüyor. Orman ürünlerinin çeşitli iş ve sanayi kollarında hammadde olarak kullanılması veya tüketimi söz konusu. İnşaat, kimya, tıp, kozmetik ve boya sanayinin hammaddesini oluşturan birçok ürün; ormandaki ağaçların kökünden, gövdesinden, dalından, yaprağından elde ediliyor. Ormanlar kullandığımız odunun ana kaynağı. Ağaçların her yıl belli bir miktar büyümesine artım ismi veriliyor. Artımlardan orman mühendislerinin denetimi altında planlı ölçüde ürün alınarak ormanların nitelik ve nicelik açısından vasıfları ve sağlıklı bünyeleri korunuyor. Kar, fırtına, rüzgar, haşere ve yangın gibi zararlar karşısında dayanıklılıkları artıyor.

Madencilik, ulaştırma, bayındırlık gibi ekonomik faaliyetlerde odun hammaddesinin kullanış yerleri gün geçtikçe artıyor. Dünya odun üretiminin hemen hemen % 50'si yakacak olarak kullanılıyor; gelişmekte olan ülkelerde bu oran % 80'e varıyor. Odun hammaddesi teknolojik vasıflara sahip devamlı üreyebilen; iyi bakıldığı takdirde tükenmeyen bir kaynak olarak değerlendiriliyor.

Ormanlardan odun, yaprak, çiçek, meyve, tohum, reçine, kabuk, kök, çalı, ot, av hayvanı, su, toprak, kil, taş, kömür ve madenler gibi çok sayıda ve değişik nitelikte hammaddeler elde edilebiliyor. Orman ürünleri içinde odun asli ürünlerinin yanı sıra reçine, çıra, şimşir, kekik, bitki soğanları, ada çayı, çam fıstığı, mantar çeşitleri, kozalak, sığla yağı, palamut, mazı, defne yaprağı, çam fıstığı, sumak, kestane, ıhlamur çiçeği, mahlep, meyan kökü ve keçiboynuzu gibi tali ürünler de bulunuyor.

Medeniyet ve yaşam kalitesi için bir kıstas kabul edilen ormanlar bulundukları şehirde iklimi dengeliyor ve gürültüyü azaltıyorlar. Özellikle geniş yapraklı gölge ağaçları, yazın güneş ışınlarını maskeleyerek, kışın ise kentsel alanlarda yolları, bina duvarlarını ve pencerelerini ısıtarak iklim kontrolü sağlıyor. 250 m. genişliğinde bir orman gürültüyü % 50 azaltıyor. 

Ağaçlar ve yüksek boylu çalılar, rüzgar perdesi oluşturarak, rüzgarın hızını ve etkisini azaltıyor. Sıcak iklim bölgelerinde binanın batı kısmının gölgeleme amaçlı olarak ağaçlandırılması ile, serin iklim bölgelerinde ise ağaçlarla rüzgar perdeleri oluşturularak önemli ölçüde enerji tasarrufu sağlamak mümkün oluyor. Ortalama 6 m boyundaki bir ağaç bir konutun yıllık ısıtma- soğutma maliyetini % 8-12 oranında azaltabiliyor.

Ormanların hava kalitesine katkısı

Ormanlar hava kalitesini artırıyor. İnsanlar kadar diğer canlıları da olumsuz etkileyen toz, kül, polen, duman, karbondioksit ve ozon gibi kirleticileri tutuyor ve havadaki partikül madde oranını azaltıyor. 1 Hektar çam ormanı havadaki 36.4 ton tozu süzüyor. Kentsel alanlardaki ormanlar, doğrudan karbon emilimi ve fosil yakıtlar tarafından üretilen karbondioksitin azaltılması yoluyla hava kalitesinin yükselmesine katkı sağlıyor. Bununla birlikte ormanların konumuna göre etkileri de farklılaşıyor.

Pek çok ülkede yapılan araştırmalarda ormanların kentsel bölgelerdeki hava kalitesine daha olumlu etkide bulunduğu, yıllık bir hektarda; şehirde 13.9 kg ve kırsalda ise 4.2 kg hava kirleticisi tuttuğu belirtiliyor. 6 milyon ağacın yaklaşık 304 bin ton karbondioksit, 12 bin ton ozon ve 9 bin ton partikül madde tuttuğu ortaya koyuluyor. Ormanların şehrin cazibesini ve günlük yaşam kalitesini geliştirmek, mülkiyet değerini arttırmak ve şehir mimarisini tamamlamak gibi sosyo-ekonomik etkileri de dikkat çekiyor.

Ormanlar sera etkisini azaltıyor, iklim dengesini koruyor ve bu sayede ısı adalarının oluşumunu engelliyor. Endüstrileşmeyle birlikte kentlerin kırsal yerleşim bölgelerinden yıllık olarak 1-2 derece daha sıcak olduğu, anlık sıcaklık farkının 6-12 dereceye kadar çıktığı biliniyor. Şehir alanına nazaran daha serin olan ormanlar, çevrelerinde bir termal sirkülasyon ve küçük hava hareketleri oluşturmak suretiyle ısı adasını azaltıcı etki yapıyor. Şehrin yükselen sıcak havası ormanların meydana getirdiği rüzgar sayesinde bir saat içinde yenilenebiliyor. Orman varlığı arttıkça bu hayati etki de artıyor.

Uzmanlar karbon emisyonunu azaltmak ve dolayısıyla dünya çapında sıcaklık artışının önüne geçmek için başvurulacak en etkili yolun fidan dikmek, ağaçlandırma yapmak, orman alanlarını artırmak ve niteliklerini iyileştirmek olduğunu değerlendiriyor.

Ormanların insan psikolojisi ve sağlığına etkileri

Ormanlar bulundukları mekana zerafet katıyor, ruhumuzu ve bedenimizi dinlendiriyor, bizleri duygusal yenilenmeye sevk ediyor. Psikolojik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarımızı karşılama, korku, üzüntü ve stresi azaltma, psikolojik sağlığımızı iyileştirme açısından önemli rol oynuyorlar. Araştırmalar ameliyat sonrası nekahat sürecinde pencerelerinden küçük bir orman gören hastaların bina görenlere nazaran daha az ağrı kesiciye ihtiyaç duydukları, daha çabuk iyileştikleri ve hastanede daha kısa süreli kaldıklarını ortaya koyuyor.

Ağaçlara ve doğaya yakın yerlerde yaşayan insanlar, ağaçlardan ve doğadan uzak yaşayan insanlara göre daha az zihin yorgunluğu çekiyor. Ormanlar çocukların da iletişim, işbirliği, üreticilik, denetim gibi yeteneklerinin gelişmesini sağlıyor.

Çeşitli kaynaklarda, ormanlık bölgede yaşayan insanların, etrafı tamamen boş evlerde yaşayan insanlara göre, ailelerine ve çevrelerine daha şefkatli davrandıkları belirtiliyor.

Saymakla bitirilemeyen faydalarıyla hayatımıza kattığı sağlık, ekonomik sosyal tüm yönlerini gözeterek ormanları dikkatle korumak büyük önem taşıyor.

© İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.