Aşure izinde devriâlem

Adem (AS)’dan Musa (AS)’a kadar pek çok peygamberin hayatında önemli olayların gerçekleştiği kurtuluş günü.

Nuh (AS)’dan aşure pişirme geleneğini devraldığımız şükür ve bereket günü.

Peygamber Efendimiz (SAS)’in oruçlu geçirdiği, bizlere de önüne ya da ardına bir gün ekleyerek oruç tutmamızı tavsiye ettiği, müjde ve mağfiret günü.

Yeni hicri yılımızın 10. günü Aşure günü, yalnızca Anadolu’da, Türki Cumhuriyetlerde ve Balkanlarda değil; Afrika’dan Asya’ya, Mısır, Fars ve Çin gibi kadim medeniyet diyarlarına varana kadar dünyanın dört bir yanında Müslümanlar için dayanışma, ikramlaşma, yardımlaşma ve kaynaşma günü.

Hui mutfağında Aşure: Ā shū lā 

Uzakdoğu’da Çin ana kıtasının yerli Müslümanları Huilerin gelenekleri arasında Muharrem ayının 10. Günü olan Aşura günü hatırasına o ay aşura pişirmek yer alıyor.

Mandarin Çincesinde aşure günü ve pişirilen yiyecek için "阿舒拉(Ā shū lā)" kavramı kullanılıyor. Hui Aşuresi yöresine göre 5, 7, 9, 11 çeşit bakliyat içeren bir pirinç lapası. İçinde çoğunlukla soya fasulyesi, mısır, bakla, yeşil fasulye, kırmızı fasulye, bezelye, mercimek, barbunya, siyah fasulye, nohut ve pirinç bulunuyor. Ayrıca genellikle kışların soğuk seyrettiği kuzey bölgelerde buğday; tropik iklimin yaşandığı güney bölgelerde daha bol miktarda pirinç içeriyor. Yöresine göre hünnapla tatlandırılan aşureye yöresine göre kırmızı et parçaları ya da et suyu da eklenebiliyor.

Büyük tencerelerde pişirilen aşureler eş dost akrabalara ikram ediliyor. Muharrem ayında misafir ağırlandığında ikram olarak genellikle aşure pişiriliyor. Bazı mescitlerde Muharrem ayında vakit namazlarının ardından aşure dağıtımı yapıldığını da görmek mümkün.

Mısır geleneğinde Aşure Muhallebisi 

Mısır’da Muharrem ayının 10. Günü olan Aşure günü resmi tatil. Halk oruçlu geçirdiği bir günün ardından toplu iftarlarda bir araya geliyor. Arapça’nın konuşulduğu ülkede aşure günü ve o gün pişirilen tatlıya verilen isim de Arapça onuncu gün anlamında:“عاشوراء” yahut aşure tatlısı anlamında “حلوى عاشوراء” .

Aşure günü Mısırlıların eş dost akrabalarıyla bir araya geldikleri sosyal bir buluşma, dayanışma, kaynaşma günü.

Mısır aşuresinde buğday taneleri, mısır unu, tereyağı, şeker ve süt bulunuyor. Yine Mısır’ın farklı yörelerinde yapılan bir aşure tarifinde ise buğday ve sütle pişirilen, Hindistan cevizi tozu ve nişastayla kıvamını alan aşure muhallebisi kuru üzüm ve tarçınla süsleniyor. Mısırlı hanımlar Nuh (AS)’ın sünneti olarak pişirdikleri aşureleri komşu ve akrabalarına ikram ediyorlar.

Malezya’da Aşure Lapası 

Güneydoğu Asya’da Malezya halkı Aşure gününü oruç tutarak ve Allah’ın nimetlerine şükür için aşure pişirerek geçiriyor. Aşure lapa kıvamında pişiriliyor ve aşure lapası anlamında Malayca “Bubur Asyura” tabiri kullanılıyor. Bubur Asyura Malezya’da sadece kırsal kesimde değil şehirlerde işyerlerinde ve okullarda da yapılıp dağıtılan bir geleneksel yemek.

 40 malzemeyle hazırlanan “bubur asyura”nın İbn Hacer El Askalani’den rivayet edildiği söylenen 7 temel malzemesi bulunuyor. Malay adalarında kimi zaman sabahtan akşama kadar büyük kazanlarda kaynayan Malay aşuresinin olmazsa olmaz malzemelerini un, pirinç, “kacang kuda” fasulyesi, “kacang putih” beyaz fasulyesi, “lubia” uzun fasulyesi, “mademes faul” fasulyesi ve “adas dhal” (sarı mercimek) oluşturuyor. İçinde ayrıca soğan, sarımsak, zencefil, kereviz, et, kavrulmuş fıstık, kırmızı bezelye, mısır, arpa, havuç, patates, hindistan cevizi sütü bulunuyor. Baharat çeşnisini ise karanfil, kakule, tarçın, yıldız anason, köri ve tuz oluşturmakta. Böylece aşure, bakliyat, sebze ve baharatlardan oluşan, camilerde ikram edilen bir tencere yemeği haline geliyor.

Terengganu yöresinde olduğu gibi Hindistan cevizi şekeriyle tatlandırılmış acı-tatlı aşureler de bulunuyor. Kelantan ve Terengganu eyaletlerinde büyük kazanlarda balıklı aşure kaynarken her mahalleli sırayla karıştırıyor, khayr ve bereket duasında bulunuyor.

Asyura etkinlikleri "yüklerin ortak taşınması" anlamında “gotong royong” kavramıyla tanımlanıyor. 4-5 saatin sonunda hazır olduğunda herkes Hindistan cevizi kabukları elinde sıraya girer ve bu kabukları doğal bir kase gibi kullanıyorlar. 

Endonezya’da “İmece Usulü” Aşure 

Dünyanın en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip Müslüman ülkesi Endonezya, Güneydoğu Asya’da takım adalardan oluşan bir ülke. Ülkede hemen her adanın ve mahallelerin kendi içinde farklı gelenekleri bulunmakta. Java adasının doğusunda pirinç, et ya da tavuk, çeşitli baharatlardan ve sebzelerden oluşan aşure lapası kah evlerin bahçesinde kah camilerin avlusunda toplu halde pişiriliyor.

Aşure yapımı ve mahalli iftar sofrası için her ev başka bir malzeme ile katkıda bulunuyor. Kimi tenceresini, kimi kaselerini, kimi odununu, kimi pişirmesini üstleniyor. Kimisi sofraya yöresel “kueh” tatlısı, kimisi tropik meyve getiriyor. Hazırlıklar dayanışmayla tamamlanıp akşam namazı kılındıktan sonra birlikte iftar edilip kaynaşılıyor.

Fars Diyarlarında Aşure Helvası 

Selmanı Farısi’nin diyarı olan İran’da un veya irmik helvası, dini merasimlerde ve aşure gününde yapılarak dağıtılan tatlılardan biri. Aşure günü dağıtılan helvaya “aşure helvası” “حلوای عاشور” deniyor. Unu yağda pembeleşene kadar kavurduktan sonra içine ayrı bir kapta kaynatılmış şerbet ekleniyor. Şerbetinde öğütülmüş safran da kaynatılıyor ve ocaktan alınınca gül suyu ekleniyor.

Ayrıca safran, kakule ve bademli irmik helvası şeklinde de yapılabiliyor. Çay, süt veya kahve ile birlikte eşe dosta ikram ediliyor.

Fas’ta Aşure Kuskusu ve özel kutlamalar 

Kuzey Afrika ülkesi Fas'taki Aşure günü yediden yetmişe tüm toplumu içine alan bir bolluk bereket ve şenlik günü olarak kutlanıyor. Oruçlar tutuluyor, sadaka ve zekatlar veriliyor, Kurban bayramından itibaren hummalı hazırlıklar yapılıyor, evler temizleniyor, evin ihtiyaçları bu bereketli günde karşılanıyor, fakia isimli kuruyemiş keseleri ve yöresel aşure kuskusları hazırlanıyor.

Bugün çarşılarda bir bayram yoğunluğu görülüyor. Genellikle çocukları sevindirmek üzere tezgahlarda yerini alan oyuncaklar, seramik davullar, şekerlemeler, fakia ismi verilen içi badem ve fıstık dolgulu hurmalar; hanımların kuskus için rağbet ettiği aktarlarda bakliyat ve baharatlar; aşure gününe özel boy boy yöresel kıyafetler… aşure gününde alıcılarıyla buluşuyor. 

Aşure kuskusu, kurban bayramından saklanan “gueddid” gibi kurutulmuş etlerle, et suyunda pişirilen yöresel bir kuskus pilavı. “Kuskus Bidaoui” de denilen bu kuskusun içinde yedi çeşit sebze bulunuyor. Genellikle soğan, havuç, balkabağı, kabak, şalgam, lahana ve nohut bulunan kuskusa mevsimine göre bakla ve tatlı patates de eklenebiliyor. Rengi ve aroması ise zencefil, biber, zerdeçal baharatlarından geliyor. Üzeri “tyafa” denilen yöresel kuru üzümle süsleniyor. Bir tepside sunulup sofra etrafında aile fertleri ve misafirlerle yeniyor, kapıyı çalan çocuklara ve ihtiyaç sahiplerine birer kase ikram ediliyor. 

Fas’ta aşure ismi yer yer öşür olarak da telaffuz ediliyor. Çiftçiler yetiştirdikleri mahsulün 10’da biri olan “öşür”ü bereket umarak aşure günü dağıtıyor, tüccar ve esnaflar da zekatlarını bugünde vermeye özen gösteriyor. Aşure gününde Faslı çocuklar neşe içinde kapı kapı dolaşarak “baba achur” isminde harçlık, “fakia” kesesi ve kuskus topluyor. Bazı yörelerde Aşure günü iftardan sonra bir ateşin etrafında toplanarak davul sesi eşliğinde “malhun” “الملحون” (nağmeli nesir) ve maniler söyleniyor.

Aşure günü velilerin türbeleri, vefat etmiş yakınların mezarları ziyaret ediliyor. Eş dost akraba ziyareti yapılıyor, misafir ağırlanıyor. Bugün kapısını halka açan “küttab” كُتَّاب” isminde medreselerde toplu halde Kuran okunuyor, sohbet veriliyor, zikirler yapılıyor ve “Fas’tan Peygamber’e övgü” anlamında “امداح نبوية مغربية” “Amdah Nabawiya Al Maghribiya” ismi verilen naatı şerifler söyleniyor.

Cezayir’de Aşure Bayramı 

Fas’ın komşusu, Kuzey Afrika ülkesi Cezayir’de de Aşure günü resmi tatil. Cezayirliler 10 Muharrem’i “Aşure bayramı” “اليوم عيد عاشوراء” olarak kutluyor. Her yörede sünnet üzere 9 ve 10 Muharrem’de oruç tutulması ve iftar davetleri verilmesi yaygın. Diğer yandan yöreden yöreye değişen zikir sohbet meclisleri, esnafların sadakası olarak kurulan indirim pazarları, kurumsal zekat organizasyonları da dikkat çekici.

Tissemsilt şehrinde sokaklarda yoğun bir hareketlilik görülüyor. Tüccarlar yerlere serdikleri tezgahlarında khayr niyetiyle uygun fiyatlara kına gibi geleneksel ürünler, gıda ve kıyafet gibi temel ihtiyaç malzemeleri satmakta. Aşure gününde zekat payı alan hak sahipleri de bu pazarlara rağbet edip ihtiyaçlarını karşılıyor. Bugün alışveriş yapmak hem satıcılar hem alıcılar açısından bereket unsuru olarak görülüyor.

Aşure gününde sufi zaviyelerinde ve bazı camilerde ilahiler söyleniyor, kasideler okunuyor, toplu dua ediliyor. Gönüllülerin bir araya gelerek gerçekleştirdiği yardımlaşma ve dayanışma faaliyetleri olan “imece” anlamına gelebilecek “tevîze”“تويزة” faaliyetleri düzenleniyor. Bazen sadaka kurbanı kesilmesini bazen khayr sahibi bir çiftçinin tarlasından zeytin toplanmasını içeren bu faaliyet, yardımların yerine ulaştırılması ve toplu iftarlarda yöresel kuskus pilavı ikramıyla son buluyor.

Cezayir’de maharetli hanımlar iftar sofraları için Kurban bayramından ayırdıkları kurutulmuş etli “kheli” yemeğini pişiriyor. “Bagherir” isminde irmikli çörekler de sofrada yerini alıyor. Ouarsenis bölgesinde, iftar davetlerinin vazgeçilmez yemeği baharatlı sebze soslu tavuk anlamında “rougag”; M'zab yöresinde ise “ibawen” fasulye yemeği. 

Aşure günü dünya Müslümanlarının kendi kültürlerince bir araya geldiği, ikramlaştığı, dostluk ve gönül bağlarını perçinlediği, khayr faaliyetlerinde bulunduğu, af ve bereket umduğu müjdeli bir gün.

© İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.