Kritik analitik düşünmenin dikkat çeken özellikleri

Kritik analitik düşünme, neye inanacağımız veya ne yapacağımız konusunda doğru bir şeklide mantık yürüterek hükümler oluşturmayı sağlayan insani bir süreç.

Analiz etme, yorumlama, çıkarım yapma, değerlendirme, açıklama ve en önemlisi öz değerlendirme yeteneklerimize bağlı. Hayatta öğrenilen becerileri uygulama, araştırma, sorgulama yoluyla yaşam becerisi haline getirme yolu.

Kritik düşünce matematiksel olmayan, insani olan bir yaşam tarzı, bir yaşam becerisi, sorgulama yoluyla azmederek emek vererek doğruya ve hakikate ulaşma yolu. 

Kritik analitik düşünme iyi bir motivasyon gerektirir. Hakikati cesur bir şekilde aramaya, zor sorular sormaya, açık fikirli olmaya, mantık yürütmenin gücüne güvenmeye ve iyi düşünülmüş, akıllıca seçimler yapmaya olan arzumuzdur. 

Kritik-analitik düşünme, kişisel hayatlarımız, öğrenme süreçlerimiz, iş yerlerimiz, toplumsal faaliyetlerimiz gibi çok farklı bağlamlarda ve her gün pratik olarak kullanılarak geliştirilebilir.

Kritik düşünme çok etkili bir güçtür. Zihinlerimizi yanlış düşüncelerden kurtarabilir, sorularımızı bilimsel bir bakış açısıyla ele almamızı, medyanın bize sunduğu iddiaların güvenilirliğini değerlendirebilme kapasitesi kazanmamızı sağlar ve ucu nereye giderse gitsin mantık ve kanıtları takip etmeyi gerektirir. 

Kritik analitik düşünmek, kuşkucu olmadan şüphe duyabilmek demek.

Kritik düşünceye sahip olmak aynı zamanda alçak gönüllü olmayı gerektirir, empatimizi artırmayı gerektirir, entelektüel olmayı gerektirir, cesareti gerektirir; sorumluluk sahibi olmayı zaruri kılar. Hakikati kavrama ve hakikat sonrası erdeme ulaşma yolunda kritik düşünce her zaman önemli. 

Kritik düşünme günümüzde eğitime dair her şeyin en önemli getirisi. Batıl inançların, manipülasyonların, bilgisizliğin karşısında problem çözme ve iyi kararlar verme yeteneklerini güçlendiren yegane unsur. 

Kritik analitik düşünen bir kişi, entelektüel hassasiyetin özü olan şu ilkeleri benimser ve özellikleri taşır:

Tarafsızlık: Analitik düşünen kişiler tarafsız olmak için gayret sarf ederler.

Tevazu: Analitik düşünen kişiler, bildiklerini bilmediklerinden ayırt etmeye çalışırlar ve bilmediklerini kabul ederler.

Cesaret: Analitik düşünen kişiler, popüler de olsa yanlış inançlara karşı çıkma cesareti gösterirler.

Empati: Analitik düşünen kişiler, kendilerinden farklı olan bakış açılarına saygı duyma kapasitesine sahiptirler.

Dürüstlük: Analitik düşünen kişiler, kendileri için geçerli gördükleri temel kuralları başkaları için de isterler.

Amaca inanmak: Analitik düşünen kişiler, iyi muhakemenin, amaçlı bir yaşam ve daha adil bir dünya oluşturmanın anahtarı olduğunu bilirler.

Özerklik: Analitik düşünen kişiler, kendi düşünceleri, inançları ve değerleri hakkında sorumluluk almayı bilirler. Özgüven sahibidirler.

 Kritik analitik düşünmenin yöntem, süreç ve sonuçlarında şu ilkeler bulunur:

Açıklık: Konu anlaşılabilir, detaylandırılmış, anlamı kavranabilir hale gelmiştir.

Doğruluk: Gerçek, doğruluğu kontrol edilebilen ve hatasız. Bir şey açık olabilir ancak doğru olmayabilir.

Kesinlik: Detayların gerektirdiği “özelliğe” sahip, mümkün olan en detaylı halinde.Bir şey hem açık hem de doğru olabilir ancak kesin olmayabilir. Mesela derecesi belli olmayan bir bardağın içerisindeki “sıcak su”yun ne derece sıcak olduğu kesin değildir.

İlişki: Sorun ile veriler arasında ilişki. Yoğunlaşma ana soruna yönelik olmalı, bilgiler de problemle ilişkili olmalı.

Derinlik: Kompleks ve birden fazla ilgi arasındaki ilişkiyi kurabilmelidir. Problemi zorlaştıran faktörler ve çözümündeki zorlukları tespit etmiş olmalıdır.

Geniş görüşlülük: Birden fazla bakış açısı taşımalıdır. Soruna yaklaşımda ve çözüm önerilerinin oluşturulmasında tek yöntemin dışında alternatif önerilere açık olmalıdır.

Mantık: Mantık kuralları kullanılmalıdır. İlk cümle ile son cümlenin uyumu, sonuçların bulgular tarafından desteklenmesi, sebep, sonuç ve önermeler arasında mantık ilişkisi olmalıdır.

Anlamlılık: Önemli olan bölüme, temel soruna yoğunlaşmalıdır. En önemli sorunun tespit edilmesi ve toplanan verilerden hangilerinin önemli olduğu belirlenmelidir.

Makul olma: Sonuç iyilik amaçlı, hak verilebilir olmalıdır. Sonuç meşru, başkasına zarar vermeyen, başka doğru bakış açılarını da yansıtan, haksızlık etmeyen özellikler taşımalıdır.­