İmam Buhari’nin Ravi Biyografileri Hazinesi, et-Târihu’l- Kebir

Hadis ilminin öncüsü İmam Buharî, alanındaki çalışmalarıyla ilklere imza atan, eserleriyle hadis ilmine katkı sunan bir muhaddis ve ilmî bir şahsiyet. Kendisinden sonra gelen muhaddisler, eserler tasnif ederken Buhari’nin telif ve tasnif yöntemini esas almıştır.

Buhari sadece meşhur hadis eseri el-Camiu’s-Sahih’i tasnif etmekle yetinmemiş, bunun yanında farklı konularda çok sayıda eser de telif etmiştir.

İmam Buhari, el Cami’üs-Sahih’i gibi Tarih-i Kebir ile de temel ve özgün bir eser ortaya koymuştur. Hadis senetlerinde geçen, kendi zamanına kadar yaşamış râvîlerle ilgili et-Târîh adının verdiği üç eser meydana getirmiştir. Bunlar et-Târîhu'l-kebîr ile onun muhtasarlar niteliğinde olan et-Târîhu'l-evsat ve et-Târîhu's-sağîr'dir.

Ravi ne demektir?

Hadisler, Peygamber Efendimizden (SAS.) nakil yoluyla nesilden nesile aktarılmıştır ve rivayet edilmiştir. Hadisleri nakleden ve sonrakilere aktaran kimselere ‘ravi’ deniyor.

Nebevi mirasa varis olan, hadisleri ve sünneti hıfzeden ve gelecek nesillere aktaranlar ravi ve muhaddisler; Hz. Peygamber’in hadislerini ve sünnetini elde etmeye, öğrenmeye ve öğretmeye adamış hadis talebeleri ve hadis üstatlarıdır. Onlar bu uğurda nice fedakarlıklar göstermişler, öyle ki tek bir hadise ulaşmak için, kaynağından öğrenip almak için aylarca şehir şehir, diyar diyar yolculuklar yapmıştır. Hadis öğrenmek için yapılan bu seyahatlere de hadis ilminde ‘rıhle’ denilmekte. Ravileri bu gayrete sevk eden önemli âmil; Peygamberimizin (SAS.) “Bizden bir şey işitip, onu aynen işittiği gibi başkalarına ulaştıran kimsenin Allah yüzünü ağartsın.” şeklinde buyurdukları hadis-i şerifleridir.

Ravilerinin ehliyet ve liyakat sahibi olmaları bir hadisin sahih olabilmesinin en temel şartlarındandır. Ravilerin hadis ilminde böyle bir önemi haiz olmaları; hadis âlimlerini ayrıca ravileri konu edinen, raviler hakkında bilgi veren rical ve tabakat kitapları tasnif etmeye sevk etmiştir.

Raviler hakkında ilk ve kapsamlı bir eser

AKRA'da katıldığı bir programda, Prof. Dr. Muammer Bayraktutar eserle ilgili şu bilgileri aktardı: "Ravilerin biyografilerine yer veren ve onların hadis ilmindeki durumlarını inceleyen ve açıklayan böyle bir ilmin, böyle bir literatürün başka kültür ve medeniyetlerde bir benzeri bulunmamakta.

Bu alanda ilk çalışmayı yapan, ilk eser yazan muhaddislerden biri de İmam Buhari olup, bu alandaki meşhur eseri de et-Tarihu’l-Kebir isimli eseridir.

İmam Buhari küçük yaşlarından itibaren hadis tahsil etmeye başlamış bir şahsiyettir. Hadisi ezberlerken, naklederken ravilerine, isimlerine oldukça önem veriyor ve tahkik ediyordu. Daha 11 yaşında bir hocasının bir ravinin ismi konusundaki hatasını tashih ettiği rivayet edilmekte."

et-Târihu’l- Kebir ne zaman yazıldı?

Kaynaklarda ifade edildiğine göre, Buhari eserini 18 yaşında Medine-i Münevvere’de Peygamberimizin kabrinin yanında mehtaplı gecelerde eserini tasnif ve telif etmeye başlamıştır. Eserin tamamlanması uzun bir süre almış, pek çok ilave düzeltmelerde bulunmuştur. Bu arada genel kabule göre Buhari bu eserini, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ten önce yazmıştır. Ancak Buhârî et-Târihu’l- Kebir isimli bu önemli eserini 3 defa gözden geçirerek son şeklini vermiş, vefatına yakın bir tarihte tamamlamıştır.

et-Târihu’l- Kebir’in içeriği

Eser pek çok açıdan oldukça önemli bilgiler içeren, alanında ilk sayılabilecek özellikler taşıyan, aynı zamanda farklı ilimler için pek çok malzeme ihtiva eden temel bir kaynak.

Buhârî bu eserine, Hazreti Peygamber'den (SAS.) itibaren, sahâbe, tâbiîn ve tebeu’t-tâbiîn başta olmak üzere iki buçuk asır içinde yaşayan, hadislerin, sünneti ve ilmin nesilden nesile naklinde emeği geçen şahısları almış ve bir Muhaddis Tarihçi metodu ile onlar hakkında kısa ve öz bilgiler vermiştir. Buhârî eserinde 13.000 civarında ravi hakkında bilgi vermiştir.

Alfabetik bir eser

Buhârî’nin et-Târihu’l-Kebîr’inin en önemli özelliği; ravilerle ilgili olarak alanında alfabetik olarak telif edilmiş ilk eser olması. Sonradan gelen muhaddislerde bu alanda eser yazarken Buhari’inin bu eserini örnek almışlar ve ona dayanarak kendi eserlerini telif etmişlerdir.

Eser Peygamber Efendimiz ile başlıyor

Buhari ravilere geçmeden önce ilk olarak Resul-i Ekrem Efendimiz hakkında bilgilere yer vermiştir. Buhari alfabetik olarak tasnif ettiği bu eserinde yine bir edeb ve incelik gözetmiştir. O, sıralamada önce ismi elif ile başlayanlara yer vermek yerine 5 ismi Muhammed olan şahısları başa almış ve onlardan başlamıştır. 

et-Târihu’l- Kebir’in genel özellikleri

* İmam Buhari, tarihçiliğini yansıtan bu eserde, rivayeti olan tüm râvîleri kapsamak istemiştir.

* Buhari, şahısları/ravileri tanıtırken sahabi ve tabii olanlarına işaret etmiş, onların hangi bölgeye mensup bir ravi/muhaddis olduğuna özellikle dikkat çekmiş ve özen göstermiştir.

* Eserin telifinde biyografik bilgilerden ziyade râvilerin kimliklerinin tesbitine, onların kimlerden hadis alıp kimlere rivayet ettiklerini ve hadis nakli açısından güvenilir olup olmadıklarını belirlemeye öncelik verildiği anlaşılmakt.

* Diğer bir özellik ravinin hadisi aldığı hocasıyla semaının bulunup bulunmadığına, yani onunla bizzat görüşüp kendisinden duyarak hadis alıp almadığı hususuna önem vermesi ve bu hususta bilgilere yer vermesidir.

* Eser tarihi bilgilerin yanı sıra 2.500’ün üzerinde hadis de ihtiva etmektedir. Hatta pek çok hadisin de ilk kaynağı konumundadır. Buhari eserinde bizatihi kendisine ulaşan senetlerle eserinde 1.127 merfu hadise yer vermiş ve nakletmiştir.

* Buhari kendinden önceki âlimler ve muhaddisler gibi et-Târihu’l-Kebîr’de sahabe ve tabiinin sözlerini kaydetmiştir. Buharî’nin kaydettiği bu tarihi ve ilmi malzemeler Kur’an ve sünnetin, İslam’ın anlaşılmasına ışık tutmaktadır.

* Buhari’nin eserinin sonunda ayrı bir eseri olarak bilinen Kitabu’l-künâsı yer alıyor. Bu bölümde isminden ziyade künyesi ile tanınan şahıslar ve raviler hakkında bilgiler bulunmakta.

* Eserde 13.000 küsur râvî hakkında bilgi yer almakta.

Özetle, İmam Buhârî, hem hadis alanında hem raviler konusunda verdiği eserlerle hadis ilmine, keza nebevi sünnetin anlaşılmasına ve gelecek nesillere ulaştırılmasına en büyük katkıyı sunmuş öncü bir muhaddis ve âlimdir.