10 Soruda Kene İle İlgili Kritik Bilgiler

Kene vakaları artarken, kene tutunması nedeniyle acillere başvurularda da belirli dönemlerde yoğunluk gözlemleniyor. Peki keneden kaynaklanan KKKA hastalığı nedir, kenelerden korunmak için nelere dikkat edilmeli? Kene tutunması sonrasında doğru müdahale nasıl olmalı? Uzmanlara sorduk...

1. KKKA hastalığı nedir?

Halk arasında “kanamalı ateş” diye bilinen Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA), adından da anlaşılacağı gibi yüksek ateş ve bazı durumlarda kanamalarla seyreden bir hastalıktır. Her KKKA hastasında kanama görülmez. Hastalığa neden olan etken, “Nairovirüs” adında bir virüstür. Bu virüs keneler aracılığıyla insanlara bulaşır. Ancak virüs bulaşsa bile her 100 kişiden yaklaşık 88’i hiçbir belirti yaşamadan bu hastalığı atlatır. Geriye kalan %10–12’lik grup ise ateş, halsizlik, baş ve kas ağrısı, boğaz ağrısı gibi şikayetlerle hastaneye başvurur.

Eğer hastalık ağır seyrederse,  ciltte kırmızı noktalar ve morluklar, diş eti ve burun kanamaları, hatta idrardan, dışkıdan ya da balgamdan kan gelmesi gibi ciddi belirtiler ortaya çıkabilir. Ancak bu ağır tablolar her hastada olmaz. Erken fark edilirse, doğru tedaviyle çoğu kişi tamamen iyileşebilir. Bu nedenle panik olmadan, dikkatli olmak en doğrusudur.

2. Her kene ısırığı hastalık riski taşır mı?

Toplumda yaygın bir yanlış algı, her kene ısırığının Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) hastalığına yol açacağı ve bu hastalığın mutlaka ölümle sonuçlanacağı yönünde. Bu da insanlarda panik düzeyinde bir korkuya neden olmakta. Halbuki her kene hastalık taşımaz. KKKA hastalığına yalnızca Hyalomma marginatum türü keneler neden olur. Üstelik bu tür keneler virüsü taşısa bile, ısırılan kişilerin büyük çoğunluğunda (%80–90) hastalık gelişmez.

Keneler bazı hastalıkları bulaştırabilse de her kene ısırığı tehlikeli değildir. Önemli olan, keneyle karşılaşıldığında doğru müdahalede bulunmak ve belirtiler açısından dikkatli olmaktır. Korku yerine bilinçli davranmak, koruyucu sağlık yaklaşımının temelidir.

3. Kene riski kimler için daha fazla?

 Kenelerden bulaşan hastalıklar açısından risk, özellikle doğayla ve hayvanlarla yakın teması olan gruplarda yüksektir. Bu gruplar şunlardır: Tarım işçileri, hayvancılıkla uğraşanlar (çobanlar, çiftçiler), mezbaha ve et işleme tesisi çalışanları, veteriner hekimler doğa sporları yapanlar  (kampçılar, yürüyüşçüler), avcılar, KKKA hastalarını tedavi eden sağlık çalışanları (özellikle hastaların kan ve vücut sıvısıyla temas riski olanlar). En riskli olan grup riskli bölgelerdeki çiftçiler ve hayvancılıkla uğraşan kişilerdir.

4. Ülkemizde KKKA açısından yüksek riskli bölgeler hangileridir?

Keneler özellikle hava ısındığında ve yağış azaldığında daha aktif hale gelir. Bu yüzden mayıs–eylül ayları arasında kene ısırıkları artar; en yoğun dönem ise haziran ve temmuz aylarıdır. Kene kaynaklı KKKA hastalığı, özellikle deniz seviyesinden yaklaşık 800 metre yükseklikteki kırsal veya yarı kırsal alanlarda daha sık görülür.

Bu alanlarda hem doğaya temas fazladır hem de hayvancılık yaygındır. Türkiye'de yüksek riskli iller; Tokat, Amasya, Çorum, Sivas ve Yozgat’tır (Orta Karadeniz ve İç Anadolu). Ayrıca Erzincan, Erzurum, Gümüşhane (Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz iç kesimleri) gibi illerimizin bazı bölgelerinde de sık görülebilmekte. Bu bölgelerde yaşayanlar ya da bu bölgelere seyahat edecek olanlar, özellikle yaz aylarında kenelere karşı dikkatli olmalı ve koruyucu önlemlerini almalı.

5. Hastalık insana nasıl bulaşır? Doğrudan temas dışında başka yollar var mı?

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) genellikle üç ana yolla insanlara bulaşır:

Kene ısırmasıyla:
En sık görülen bulaş yoludur. Kene, virüsü taşıyorsa tutunduğu kişiye hastalık bulaştırabilir.

Virüsü bulunan hayvanla doğrudan temasla:
Hayvanlara virüs bulaşabilir ancak hayvanlarda hastalık geliştiğine dair bir bilgi söz konusu değildir.  Bu sağlıklı görünen hayvanlardan kesim esnasında insana virüsün bulaşabileceği anlamına gelir. Özellikle hayvan kesimi sırasında, hayvanın kanı, idrarı veya diğer vücut sıvılarına çıplak elle temas ederseniz virüs bulaşabilir.  Marketten veya kasaptan alınan etlerle bu bulaş söz konusu değildir.

Hastanın kan veya vücut sıvısıyla temasla:
KKKA hastasının kanına veya salgılarına temas eden sağlık çalışanları da risk altındadır. Özellikle iğne batması, eldivensiz müdahale gibi durumlarda bulaş olabilir.  Bu yüzden hem hayvan kesimi yapanlar hem de sağlık çalışanları mutlaka eldiven, uzun kollu önlük, gözlük gibi koruyucu ekipman kullanmalı.

6. Kene ısırmasından hangi belirtiler görülür?

Kene taşıdığı virüsü vücuda bulaştırmışsa, belirtiler genellikle 1–3 gün içinde başlar. Nadiren bu süre 9 güne kadar uzayabilir. Eğer kene çıkarıldıktan sonra 10 gün boyunca hiçbir belirti ortaya çıkmazsa bundan sonra hastalık ortaya çıkmayacak demektir. Ancak daha sonra başka bir kene tutunması durumunda bulaşma olabilir.

En sık görülen belirtiler şunlardır: Aniden yükselen ateş,  halsizlik, baş ağrısı, kas ağrıları, boğaz ağrısı, baş dönmesi, ışığa bakamama, karın ağrısı, mide bulantısı ve kusma.  

Şiddetli vakalarda ise şu belirtiler ortaya çıkabilir: Ciltte kanamalar (kırmızı noktalar veya morluklar), burun ve diş eti kanamaları ve daha ileri aşamalarda idrardan ya da balgamdan kan gelmesi.  

Bu belirtiler gelişirse, vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir. Erken müdahale hayat kurtarıcı olabilir.

7. Bu hastalığın seyri nasıldır? Tedavi sürecinde ölüm riski var mı?

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) virüsü bulaşan kişilerin büyük çoğunluğu (%80–90) hiçbir belirti göstermeden hastalığı geçirir ve kendiliğinden iyileşir. Ancak bazı kişilerde hastalık belirti vererek ortaya çıkar. Bu durumda ateş, halsizlik, kas ağrısı gibi şikâyetlerle hastaneye başvurulur.

Bazı hastalarda ciltte kanamalar, diş eti ve burun kanaması, hatta idrar veya iç organlarda kanamalar gelişebilir. Bu ağır tablolar ortaya çıktığında hastalık ciddi seyredebilir. Hastaneye yatan vakalarda özellikle kanama görülenlerde ölüm görülür. Ancak, erken tanı ve destekleyici tedaviyle ölüm oranı %3-5 civarındadır.

8. Korunmak mümkün mü? Bireysel olarak neler yapabiliriz?

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) hastalığından korunmak mümkün. Bunun için özellikle ilkbahar ve yaz aylarında, yani mayıs–eylül döneminde, bazı basit ama etkili önlemler alınmalı. Eğer riskli bir bölgeye gitmek gerekiyorsa veya o bölgede yaşıyorsanız, şunlara dikkat edin:

* Açık renkli ve uzun kollu giysiler giyin. Böylece üzerinizdeki keneyi fark etmek kolaylaşır. Pantolon paçalarını çorap içine sokun. Kenelerin içeri girmesini engeller.

* Kapalı ayakkabı ve uzun çorap giyin. Kısa kollu gömlek, şort, sandalet, terlik kullanmayın.  Vücutta açık alan bırakmayın. Boyun, kulak ve kolları kapatmak önemlidir.

* Otların içine doğrudan oturmayın, yere örtü serin. Örtüleri sık sık silkeleyin.

* Eve dönünce mutlaka vücut kontrolü yapın. Görünmeyen vücut bölgelerindeki kene kontrolü için, mümkünse bir yakınınızdan yardım isteyin ya da ayna kullanın.

* Ense, kulak arkası, koltuk altı, göbek çevresi, kasıklar ve diz arkası gibi bölgeler en sık kene tutunan yerlerdir.

* Kene tutunmadan önce cildi uyuşturacak maddeler salgılar, bu nedenle kenenin tutunduğunu farkedemezsiniz.

* Duş alın. Duş almak  keneyi düşürmez ama cilt kontrolünü kolaylaştırır ve varsa fark edilmesine yardımcı olur. 

Bu önlemler, hem sizi hem de ailenizi kene kaynaklı hastalıklardan korumak için oldukça etkilidir. Önemli olan panik değil, düzenli kontrol ve bilinçli davranıştır.

9. Vücutta bir kene fark edildiğinde ne yapılmalı? Kişi kendi başına çıkarabilir mi?

* Kene ezilmeden çıkarılmalı. Kene vücuda tutunduğu yerden ince uçlu bir cımbızla, cilde en yakın noktadan tutulmalı.  Dik bir şekilde yavaşça çekin. Acele edilmeden, bastırmadan ve zorlamadan çıkarılmalı. Cımbız yoksa çıplak el ile dokunmadan, uygun bir malzeme ile (bez, naylon, poşet, eldiven) tutarak keneyi çıkarabilirsiniz.

* Keneye kimyasal madde dökmeyin. Kolonya, alkol, çakmak, sigara gibi şeyler kullanmak kenenin virüsü kusmasına ve bulaş riskinin artmasına neden olur.

* Keneyi çıkarttıktan sonra (çıkarmadan önce değil) cildi sabunlu su, antiseptik veya alkolle temizleyin.
Ellerinizi de mutlaka yıkayın.

* Eğer ateş, halsizlik, baş ağrısı ishal, kusma gibi belirtileriniz yoksa ve keneyi çıkardıysanız herhangi bir sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekmez.

* 10 gün boyunca kendinizi izleyin. Ateş, halsizlik, boğaz ağrısı, kas ağrısı, baş ağrısı, gözlerde kızarma, deride morluklar, kan işeme gibi belirtiler gelişirse derhal sağlık kuruluşuna başvurun.

10. Yaz aylarında nelere dikkat edelim?

Yaz aylarında doğayla daha fazla iç içe oluyoruz. Bu da kenelerle temas riskini artırabiliyor. Ancak korkuya kapılmadan, birkaç basit önlemle hem kendimizi hem sevdiklerimizi koruyabiliriz.  Doğru giyinmeyi ihmal etmeyin. Uzun kollu ve açık renkli giysiler tercih edin, pantolon paçalarını çorap içine sokun.  

Doğadan dönünce vücut kontrolü yapın. Kulak arkası, bel çevresi, koltuk altı, kasık gibi yerleri mutlaka gözden geçirin.  Kene fark ederseniz panik yapmayın, uygun şekilde çıkarın, bölgeyi temizleyin. Keneyi çıkardıktan sonra kendinizi 10 gün takip edin.  Belirti fark ederseniz zaman kaybetmeden sağlık kuruluşuna başvurun.

© İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.