28.Gün - Aşamalar Boyunca Gelişimini Gör

Bazı insanlar kritik düşünmeyi şu şekilde algılar: “Ya kritik düşünürsündür ya da değilsindir.” Ama bu bakış açısı yanıltıcıdır. Unutmayın  ki,  herkes  bir  dereceye  kadar kritik  düşünebilir,  bazen  ise  bunda  başarılı  olamaz.  Düşünme  kalitemiz  bir  süreç boyunca  oluşur;  her  birimiz  diğerlerine

nazaran hayatımızın bazı evrelerinde daha kaliteli düşünürüz. Hepimiz kritik ve kritik olmayan düşüncenin bir karışımıyız. Amacınız, süreç boyunca yavaş fakat emin adımlarla ilerlemek olmalıdır. Düşünmeyi ne kadar ciddiye alırsanız bu yolculukta daha fazla ve daha hızlı ilerlediğinizi göreceksiniz.

“Yaşamak kalabalık önünde tek başına keman çalmak, keman çalmayı da keman çalarken öğrenmektir.”

—Samuel Butler

Bu süreci aşama aşama değerlendirebiliriz. Yol boyunca işaretler aramamıza ve kendimizi bir sonraki seviyeye yükseltmek için basamaklar aramamıza imkân veren bir bakış açısıyla bakabiliriz. Aşağıdaki resim kritik düşünmenin gelişim aşamalarını göstermektedir:

Birinci aşamada; düşünmeden yoksun, tefekkürden uzak, yansıtıcı olmayan  düşüncesiz  düşünürler,  düşüncelerinin  yönetilmeye  ihtiyaç duyan bir şey olduğunun farkında olmadan yaşayanlardır. Bu kişiler düşünceleriyle harekete geçtiklerinde düşüncelerinin sorunlara neden olabileceğini bilmezler. Düşünmelerinin sıklıkla kusurlu olduğunun ve dolayısıyla  buna  çözüm  aramaları  gerektiğinin  farkında  değillerdir. Öyle  ki  çoğu  insan  hayatı  boyunca  büyük  ölçüde  yansıtıcı  olmayan tefekkürden uzak düşüncesiz düşünür olarak yaşamaktadır.

Kritik Düşünme Gelişiminin Aşamaları

Usta Düşünür

(Entelektüel beceriler ve erdemler hayatımızda alış- kanlık haline gelmiştir)

İleri Seviye Düşünür

(Hayat boyu uygulama yapmaya adanmışız ve entelektüel erdemleri içselleştirmenin başlangıcındayız)

Uygulamacı Düşünür

(Düzenli olarak uygulama yapar ve buna göre ilerleme sağlarız)

Başlangıç Aşamasındaki Düşünür

(Düzenli uygulama yapmadan kendimizi geliştirmek için çalışırız)

Mücadeleci Düşünür

(Düşünmemizde önemli problemler ile karşı karşıyayız)

Düşüncesiz Düşünür

(Düşünmemizde önemli problemler olduğunun farkında değiliz)

İnsanlar ikinci aşamaya -mücadeleci düşünür aşamasına- bir şekil- de önemli bir eleştirel düşünme fikriyle tanıştıklarında ya da düşüncelerinde  sorunlar  olabileceğine  dair  rahatsız  edici  bir  fikirle  karşı karşıya kaldıklarında ulaşırlar. Bu aşamada insanlar zihinlerini daha iyi bir yaşam tarzı olasılığına açmaya başlar ancak ilk adımlarını nasıl atacaklarından emin değillerdir.

Mücadele etmeyi kabul ettiğimizde ve düşünme sorunlarımızı açıkça incelemeye başladığımızda üçüncü aşamaya yani başlangıç aşamasındaki  düşünürlüğe  terfi  ederiz.  Bu  aşamada,  gelişme  sürecinde entelektüel disiplin eksikliğimiz nedeniyle ilerlememiz öngörülemez. Bazı önemli kritik düşünme kavram ve ilkelerini benimsemeye başlarız ancak sadece acemi düzeyde veya yüzeysel olarak anlarız. Bu noktada gelişmek için gidilecek çok uzun bir yolumuz olduğunu fark ederiz.

İnsanlar bu kitabı okuma ve kitapta verilen fikirleri kullanarak uzun bir süre uygulama yapma gibi gelişimleri için bir plan yaptıklarında ve bunu  takip  ettiklerinde  uygulamacı  düşünür  aşamasına  yükselirler. Bu noktada insanlar gerçek karşılıkları ve kazanımları yaşamlarında görmeye başlar. Başka insanlardan kolaylıkla incinmezler. Kendilerini  iyi  hissetmek  için  başkalarının  onayına  daha  az  ihtiyaç  duyarlar. Başkalarını daha az kontrol ederler. Sistematik olarak kendi düşünme sorunlarını incelerler. Ahlaki mantıkçı düşünürler olarak gelişirler.

İleri  seviye  ve  usta  düşünürler  nadirdir  çünkü  bu  aşamalara ulaşmak için yıllarca kendilerini bu işe adamaları gerekir.   Bu aşamalardaki  kişiler  kendi  kararlarına  ve  yaşamlarına,  aşağı  düşünme seviyelerindeki  kişiler  tarafından  hayal  bile  edilemeyecek  şekilde hükmeder. Bu düşünürler kendilerini gerçekleştirmişlerdir; ahlaki bir hayat yaşarlar, yaşamlarının etki alanlarında entelektüel erdemleri somutlaştırmış sağduyulu düşünürlerdir.

İnsanın  ruhunda  gizlenmiş  kendi  kendini  kandırma  konusundaki doğal eğilim bir düşünür olarak gelişmenizi her an engelleyebilir. İleri seviyedeki insanlar bile genellikle kendi kendilerini aldatmış durumdadır. Ancak doğuştan zihinsel patolojilerin etkisi, kişi daha disiplinli hale geldiğinde ve sorgulanmış bir yaşam sürdürme konusunda kararlı olduğunda azalmaktadır. On binlerce insanla yaptığımız çalışmalarda, birçok insanın hayatlarının pek çok bölümünde başlangıç hatta uygulamacı  düşünür  aşamasına  ulaştığını  görmemize  rağmen  düşüncesiz düşünür aşamasına geri döndüğünü gözlemledik.

İnsanlar yaşamın bütününde veya bazı alanlarında kritik düşünmenin önemli olduğunu kabul etmekten ziyade kritik düşünmeyi titizlikle seçme eğilimindedir. Örneğin mesleğinizde kritik düşünme araçlarını ustalıkla kullanabilir, ancak yakın ilişkilerinizde bunları kullanmaktan kaçınabilirsiniz. Kritik düşünmenin gelişim aşamaları, yaşamımızın bir veya birkaç değil tüm alanlarına mantıkla yaklaştığımızı gösterir.

Hedefiniz bu aşamalardan geçerek mümkün olan en üst noktaya ulaşmaktır.  Güne  hangi  düşünme  aşamasında  olduğunuzu  sorarak başlayın. Çoğunlukla düşüncesiz düşünür olduğunuz halde mücadeleci düşünür olabileceğinizi görmeye mi başladınız? Zaten mücadeleci dü- şünür olma yolunda mıydınız? Başlangıç aşamasındaki düşünür olarak bazı kritik düşünme fikirlerini özümsemeye ve etkin bir şekilde kullanmaya başladınız mı? Gelişiminiz için stratejik ve sistematik bir plan doğrultusunda uygulamacı düşünür aşamasında mısınız?

Bugün dikkat edeceğiniz şey: Kritik Düşünür Gelişimi

“Kendi kendini kandırmanın” herhangi bir aşamada gelişiminizi engellediğinin farkında olun. Düşünmeyi ciddiye alabileceğiniz halde almadığınız durumlarda kendinize söylediğiniz mazeretlerin farkında olun. Başkalarının hangi aşamada olduklarını görmek için  davranışlarını gözlemleyin.

Aşamalar Boyunca Gelişim  Stratejileri:

•   Gelişiminizi ciddiye alın. Her aşamada mümkün olduğunca fazla bilgi edinin ve her gün biraz daha gelişmeye odaklanın. Başlangıç aşaması düşünürlüğünden uygulamacı düşünürlüğe geçiş için bir plan yapın.

•   Günlük  hayatta  kritik  düşünmenin  gelişimi  için  entelektüel alçakgönüllülüğün etkisini kavrayın. Bu özellik bulunmadığında zaten  yeterince  bildiğinizi  ve  düşüncelerinizde  önemli  bir problem  olmadığını  varsaydığınızı  fark  edin.  Bu  durumda düşünür olarak çok az ilerleme kaydedersiniz.

•   Kritik düşünür olduğunuzu düşünüyorsanız, bir önceki aşamaya geri  dönün.  Entelektüel  kibir  kritik  düşünmenin  en  büyük düşmanlarından  biridir;  kibri  yok  etmeye  karşı  çalıştığınızda bile gelişiminizi kurnaz yollarla engellemesi muhtemeldir.

•   Zihniniz   zamanla   geliştikçe   değiştirebileceğiniz   bir   kritik düşünme planı yapın.

•   Uzun vadeli gelişim planınızın bir parçası olarak bu kitabı nasıl kullanacağınızı belirleyin. Bir ilkeye bir gün ayırmak yerine, o ilkeye bir hafta boyunca odaklanmanızı öneririz. Bunun nedenini şimdiye   kadar   okuduklarınızdan   çıkartmış   olmalısınız.   Bu kitaptaki ilkelerin kaçını derinden içselleştirdiniz? Kaç tanesini her  gün  kullanıyorsunuz?  Burada  verilen  ilkelerden  herhangi birini bu zamana kadar daha ciddiye alsaydınız yaşamınız nasıl daha farklı olabilirdi?