İmam Buhari ve Eserleri

İki cihan serveri Hz. Muhammed (SAS.), İnsanlığa rahmet olarak gönderildi,

Ahlakı Kur’an’dı. Allah-u Teala’nın eşsiz kelamını ileten ve açıklayandı.

Her sözü, fiili, sahabeden itibaren kaydedildi, korundu ve nakledildi.

Sahih hadisleri ilk kez bir eserde toplayan muhaddis ve âlim, İmam Buhari…

Onlarca ilim yolculuğuna çıktı, hadis alimlerinin meclislerini ziyaret etti.

Binden fazla hocadan ders aldı, hadisler ve raviler hakkında kendisine başvurulan  en önemli âlimlerden biri oldu ve hadis konularında hakemlik yaptı.

Peygamber Efendimiz’in ( SAS.) hadislerini bizzat ravilerinden dinleyerek kaydetti. Sahih hadisleri ilk defa bir araya getirdi.

Binlerce hadisi kaynaklarıyla delilleriyle topladı eserine ve dahi yine binlercesini hafızasında tutarak…

Hicri 3. Asırda, 16 yılda tamamladığı el-Camiu’s- Sahih’ini, Sahih-i Buhari’yi miras bırakarak göçtü ebedi âleme… 

İmam Buhari’nin hayatı

İmam-ı Buhâri 13 Şevval 194 (20 Temmuz 810) Cuma günü Buhara’da doğdu. Asıl ismi Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî.

Çok küçük yaşlarda babasını kaybeden Buhârî, ilk olarak annesi tarafından yetiştirilir. Küçükken gözlerinden yaşadığı problem sebebiyle annesi çokça dua eder ve Allah’ın verdiği şifa ile tekrar görmeye başlar.

Çok güçlü bir zekâ ve hafızaya sahip olan Buharî, küçük yaşlarda Kur’an’ı ezberler ve Arapça öğrenir.

On yaşına geldiğinde “Küttab” denilen eğitim kurumlarında bulunur ve Muhammed b. Selâm el-Bîkendî, Abdullah b. Muhammed el-Müsnedî gibi Buharalı muhaddislerden hadis öğrenmeye başlar.

Buhari’nin ilim yolculukları

Daha bu yaşlarda 70.000 hadis ezberlemiş olan İmam Buhari, on altı yaşına geldiği zaman Hacc vazifesi için Mekke’ye gider. Hac sonrası ilim öğrenme isteği ile Mekke’de kalır ve hadis tahsil eder.

Mekke ve Medine’den başka, Bağdat, Basra, Kûfe, Mısır, Nişâbur, Belh, Merv, Askalan, Dımeşk, Hums, Rey ve Kayseriyye gibi ilim merkezlerini dolaşıp, birçok hadis toplar. Kendilerinden hadis yazdığı muhaddislerin sayısı 1080’e ulaşır. Bu seyahatler ise tarihe rıhle yani muhaddislerle görüşmek, hadis öğrenmek, mevcut rivayetleri derlemek ve hadisle ilgili bilgilere ulaşmak amacıyla yapılan yolculuklar olarak geçer.

Defalarca Bağdat’a giderek Hanbelî mezhebinin imamı, muhaddis ve fakih Ahmed b. Hanbel ile görüşüp ondan istifade eder.

Henüz on sekiz yaşındayken İmam Şâfiî’nin talebelerinden Ebu Bekir Abdullah bin Zübeyr el-Humeydî’den fıkıh tahsil eder.

Geceleri ise Resulullah Efendimizin (SAS.) kabri şerifini ziyaret edip, kabrin başında gecelerin sükûnetinde ilk eserlerinden biri olan ve raviler hakkında bilgi veren “et-Târîḫu’l-kebîr” kitabını yazar.

Birçok âlimden eğitimlerini aldıktan sonra Mısır’dan Maveraünnehr’e kadar tanınmış ilim merkezlerinde, hadis ve çeşitli İslâmi İlimler alanında dersler verir.

Kendisinden 70.000’den fazla talebenin hadis dinlediği rivayet edilir. En tanınmış talebeleri ise Firebrî, İmam Müslim, Tirmizî, Ebû Hâtim, Ebû Zür‘a er-Râzî, Muhammed b. Nasr el-Mervezî, Sâlih Cezere, İbn Huzeyme gibi muhaddislerdir.

İmam Buhârî hadislerle dolu çok geniş bir kütüphaneye sahiptir. Topladığı tüm hadislerin 200.000 olduğunu söylemiştir.

Hadisleri hem kaydetmiş hem de hafızasında saklamış bir âlim

Yazdığı hadislerin kitaplarda kalmayıp onları hâfızasına nakşettiğini gösteren en iyi örneklerden biri Bağdat’ta verdiği imtihandır. Bu imtihanda muhaddisler yüzlerce hadisin senet ve metinlerini karıştırarak Buhari’ye yöneltmişler; Buhari onlara bu hadislerin hiçbirini okunduğu şekliyle bilmediğini belirterek doğru şekillerini aktarmıştır.

Hadisleri Sahih-i Buhari’de toplayıp kitaplaştırdı

İmam Buhârî’nin hadis ilmine hizmetleriyle tanınan en önemli şahsiyetler arasında gelmesinin sebebi, ilk defa sahih hadisleri bir araya getiren kişi olmasındandır.

O, Sahih-i Buhârî olarak bilinen el-Câmi'u's-Sahih'ini 600 bin hadis arasından seçerek 16 yılda meydana getirmiştir.

İbn Huzeyme, "Şu gök kubbenin altında Resulullah'ın hadislerini Buhari'den daha iyi bilen ve daha iyi ezberlemiş olan birini görmedim" derdi.

Buhari’nin Hadisçiliği

Onun hadis ilminde öncü ve yetkin bir şahsiyet olarak kabul edilmesinin başlıca sebepleri arasında; rivayetlerdeki ince kusurları (ilel) tespit bilgisine sahip olması, hadisi nakleden raviler arasındaki görüşme şartını (likâ/mülakat) dikkate alması ve hadislerden elde ettiği fıkhî görüşlere bab (konu) başlıklarında yer vermesidir. Buharî, kitabını öncelik verdiği konulara göre oluşturmuş, daha sonra elindeki hadis malzemelerini bir plan ve disiplin çerçevesinde buralara yerleştirmiştir.

Eserinin her bir bölümünü yazmadan önce çok titizlik gösterir, her defasında tüm vücudunu yıkar ve abdest alarak 2 rekât namaz kılardı. Birinden hadis yazarken onun ismini, künyesini, nisbesini ve hadisi nasıl öğrendiğini mutlaka sorar, aldığı cevaplara göre eğer o kişiyi yeterli bulursa ondan hadis rivayet ederdi. Buhârî’nin yakın talebeleri, kendisinin kitaplarını yazarken elde ettiği rivayet malzemelerini önce ayrıntılı olarak tesbit ettiğini, meydana getirdiği eser üzerinde uzun süre titizlikle çalışarak son şeklini verdiğini söylemektedirler.

Bizzat Buhârî’nin bütün kitaplarını üçer defa yazdığını söylemesi, onun eserlerini yazdıktan sonra talebelerine okuttuğunu, bu sırada bazı konuları ilâve edip bazılarını çıkardığını, daha sonra eserini ikinci ve üçüncü defa aynı şekilde okutup tashih ettiğini göstermektedir.

İmam Buhari’nin bazı önemli eserleri:

1. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ

2. et-Târîḫu’l-kebîr

3. et-Târîḫu’l-evsaṭ

4. et-Târîḫu’ṣ-ṣagīr

5. Kitâbü’d-Duʿafâʾi’s-sagīr

6. Kitâbü’l-Küna

7. el-Edebü’l-müfred. Buhârî’nin ahlak hadislerini ayrıca rivayet ettiği eseridir.

Son günleri

İmam Buhârî siyasi bazı problemler sonucunda Buhara’dan ayrılmak zorunda kalır ve memleketi olan Semerkant’a dönmek için yola çıkar. Semerkant’a 3 mil mesafede bulunan Hartenk kasabasına gider. Fakat orada hastalanır ve Semerkant’a gidemez. 256 yılının Ramazan Bayramı gecesi vefat eder, ertesi gün (1 Eylül 870 Cuma) orada defnedilir.

mam Buhari, hayatı boyunca sünneti korumak, sahih hadisi kaydetmek için gayret göstermiştir. 

Eserleri İslam kültür ve geleneğine ciddi katkılar sağlamıştır. Bugün dahi çeşitli meclislerde, Buhari okumaları ile bir kaynak olarak istifade edilmektedir.

Sahih hadisleri ilk defa bir araya getirerek bu alanda öncü olmuştur.  Onun muhteşem eseri el-Camiu’s-Sahih’inin İslam hadis ve ilim geleneğinde üzerine şerh, haşiye, talik türünden binlerce ve en fazla eser yazılmış olması Buharî ve eserinin kıymeti hakkında geriye hangi bir söz bırakmamaktır.