08.06.1996 - Cüneydi Bağdadi B

Eûzübillâhimineşşeytânirracîm. Bismillâhirrahmânirrahîm

El-Hamdülillâhi rabbi'l-âlemîne hamden kesîran tayyiben mübâreken fîh. Kemâ yenbeğî li-celâli vechihî ve li-azîmi sultânih.

Ve's-salâtü ve's-selâmü alâ seyyidinâ ve senedinâ ve mededinâ Muhammedini'l Mustafa. Ve alâ âlihî ve sahbihî ve men tebiahû bi ihsânin ilâ yevmi'l cezâ.

Emmâ ba'd:

Aziz, muhterem ve sevgili kardeşlerim!

Çok kıymetli bir âlimin; Ebû Abdirrahman es-Sülemî'nin -rahmetullâhi aleyh ve kaddesallâhu rûhahû- yazmış olduğu çok değerli, mümtaz bir kitap olan Tabakâtu's-sûfiyye’sini okuyoruz. Ebû Abdirrahman es-Sülemî tasavvuf büyüklerinin hayatlarını ve mübarek fikirlerini toplamış, böyle bir eser meydana getirmiş. Ve bu eseri çok kıymetli Mısırlı bir profesör de çok güzel dipnotlar, ilaveler, açıklamalar yaparak neşre hazırlamış. Henüz Türk dilimize tercüme edilmemiş bir kaynak eser olduğu için; tasavvuf konusunda en salahiyetli, en meşhur, en büyük, en kıymetli şahısların sözlerini ve fikirlerini buradan öğrenebiliriz diye bu kitabı okuyoruz.

Cüneyd-i Bağdâdî hazretlerinin söylediği mübarek sözlere gelelim. Şimdi mübareklerin hayatlarını okuyoruz, hallerini konuşuyoruz. Sözlerini de okuyacağız.

Bu mübarekler nasıl mutasavvıfmış, bu mübareklerin tasavvuf anlayışı nasılmış, bir göreceğiz. İnce sözler söylüyorlar; bunlar büyük zâtlar, tarihe geçmiş insanlar.

Semi'tü Muhammede'bne Abdillahi'bni Şâzân yekûl. Kâle'l-Cüneyd. Şu kitabın yazarı; "'Ben Şâzân oğlu Abdullah oğlu Muhammed'den, Cüneyd'in şöyle buyurduğunu duydum.' dedi." diyor.

Cüneyd-i Bağdâdi hazretleri ne buyurmuş?

el-Kurbu bi'l-vecdi cem'un ve'l-ğaybetü bi'l-beşeriyyeti tefrikatün.

Bu sözü Arabistan'da bir insan okusa bütün kelimelerini bilse bile izah etmeden anlayamaz.

el-Kurbu. "Yakınlık"

Bi'l-vecdi. "Bulmakla" olan yakınlık

Cem'un. "Beraberliktir." Ve'l-ğaybetü bi'l-beşeriyyeti. "Beşeriyet ile kaybolmak." Tefrikatün. "Tefrikadır"

İzah edilmeyince kimse bir şey anlamaz. İmam-Hatip'te okusa da, İlahiyat'ta okusa da bir şey anlamaz.

Neden?

Her mesleğin tabirleri vardır. "Terim" diyoruz; "terim" de İngilizce'den, terminolojiden geliyor, yani Batı'dan geliyor. "Tabir" diyeceğiz; her mesleğin kendine göre tabirleri vardır.

Misal otomobil ustası çırağına sesleniyor:

"Evladım kurbağacığı getir!"

Şimdi bu dereye gidecek, kurbağalı dereden bir küçük kurbağacık tutacak da ustasına vırak vırak diyen kurbağacığı mı götürecek?

Hayır.

Bu ne demek?

Kurbağacık vida sökmek için bir çeşit anahtar, "vida sökme anahtarı." "Kurbağacık" dediği o. Belki kurbağaya benzediğinden o isim verilmiş ama o meslekte "kurbağacık" demek, derede "vırak vırak" diyen hayvan demek değil. İşte bu, o mesleğin tabiridir. Yani o mesleğe ait bir şeydir.

"Kaptıkaçtı" ne demek?

Bir şeyi tuttu, ondan sonra pırr gitti. Hayır. Kaptıkaçtı bir çeşit otomobil. Adamın kaptıkaçtısı var. Yani bir otomobil tipi. İşte bu bir tabirdir.

Muhterem kardeşlerim!

Tasavvufun da tabirleri vardır. Tasavvuf eşsiz, engin, derin bir ilimdir. Kurbağacıktan, kaptıkaçtıdan anlamadığı gibi kimse ondan bir şey anlamaz.

Güneydoğu Anadolu'da bir yemek yapıyorlar. Ne diyorlar? Adı çirkin, kendi tatlı; "Kısır."

"Bir tabak kısır yedim."

Allah Allah, çocuğu olmayan bir adamı mı yiyeceğiz?

İnsan "Yamyam mı olduk?" falan der. İşte öyle değil. Kısır, bulgurdan yapılmış bir yiyecek. Her mesleğin tabirleri var.

Tasavvufta da iki hal var. Birisi, ötekisinin zıddı. Birisi cem hâli, birisi tefrika hâli. Yani Cenâb-ı Mevlâ ile bir olmak hâli bir de Cenâb-ı Mevla'dan ayrı olmak hali var. Bir olmak, ayrı olmak.

Bu nasıl bir hal?

Tatmayan, tasavvufta ilerlemeyen; Cenâb-ı Mevlâ'ya kavuşmanın zevkini, tadını bilmez. Nasıl olduğunu da bilmez. Çünkü tatmadı.

el-Kurbu bi'l-vecdi cem'un. "Cenâb-ı Mevlâ'yı hissedip onun yakınlığını duymak, cemdir." Ve'l-ğaybetü bi'l-beşeriyyeti tefrikatün. "İnsanlık ahvaline takılıp kalmak; o da tefrikadır, ayrı düşmektir."

"İnsanın beşerî sıfatları vardır. Düşünceleri, hatıraları, kalbine giren duyguları, uykusu, yorgunluğu, acıkması, istekleri vardır; bunlar beşeriyet. İnsanın insan olması dolayısıyla üzerinde bulunan haller. Bu gibi haller insanı meşgul eder. İnsanı meşgul edince de Allah'ı hissetmesine, Allah'ın huzuruna ermesine engel olur. İşte o beşerî sıfatlara takılıp kaldı mı ulaşamaz, ayrı kalır. Bunlardan kurtulursa o zaman Cenâb-ı Mevlâ'ya vasıl olmanın, Allah'a ermenin tadını hisseder." diye buyurmuş. Bu sözün mânası bu.

Buradan bize ne hisse çıkar, ne anlarız?

Bu sözün sonucunda ne yapmamız lazım?

Şu beşerî sıfatlarımızı aşabilmemiz lazım. Günlük duygular, basit duygular, hayvanlarda da olan süflî arzular vesaire… Bunları bırakabilmek lazım. Bunların üstüne, onların ötesine ulaşabilmek lazım. Onu anlarız. Onları aşmayınca Mevla'ya ermek, ona kavuşmak, o zevki tatmak, o buluşmayı hissetmek olmaz.

Niyâz-i Mısrî güzel bir ilahisinde ne diyor?

Ferhat bugün ben oldum,

Varlık dağını deldim.

Şirinime varmaya,

Her cânibim yol oldu.

Tabi bu da anlaşılması zor bir şiir.

"Ferhat dağı delmiş, Şirin'e kavuşmuş. Ben de Allah'a kavuşmak istiyorum. Benim de bir dağı delip Allah'a kavuşmam lazım."

O dağ da nedir?

Varlık. İnsanın kendi varlığı, beşeriyeti. O varlıktan geçmeyince Mevlâ'yı bulamadığını; onu delince, onu geçince bulduğunu ifade etmişler. Tabi tasavvufa geleceksin, gireceksin, tasavvufî eğitimi göreceksin, itikâflara gireceksin, halvetlere gireceksin; bunları o zaman anlayacaksın.

Semi'tü Abdelvâhide'bne Bekrin, yekûlü semi'tü Hemmâme'bne'l-Hârisi. Yekûlü semi'tü'l- Cüneyd yekûl. Müellif Bekir oğlu Abdulvahid'den duymuş; o da Haris oğlu Hemmam'dan duymuş. O da Cüneyd'in söylediğini duymuş.

Büyük şeyhlerimizden Cüneyd-i Bağdâdî Efendimiz ne buyurmuş?

Bâbu külli ilmin nefîsin celîlin bezlü'l-mechûd. Ve leyse men talebe'llâhe bi-bezli'l-mechûd kemen talebehû min tarîki'l-cûd.

Bu sözü mümkünse hepiniz aklınıza, kalbinize, defterinize yazın; unutmayın.

Cüneyd-i Bağdâdî ne buyurmuş?

Büyük evliyâ ne buyurmuş? Diyor ki:

Bâbu külli ilmin nefîsin celîlin. "Bütün yüce, nefis bilginin, ilmin kapısı"

Bezlü'l-mechûd. "Gayretini bezl etmek, sarf etmektir."

Şimdi biz bu dünyada yaşıyoruz. Her şeyi biliyor muyuz?

Bilmiyoruz.

Elektriği bilmiyoruz, elektrikçi çağırıyoruz. Demirciliği bilmiyoruz, demirci çağırıyoruz. İnşaatı bilmiyoruz, kalfa çağırıyoruz. Dikiş bilmiyoruz, terziye gidiyoruz. İlaçları bilmiyoruz, eczacıya gidiyoruz. Hastalığın tedavisini bilmiyoruz, doktora gidiyoruz... Birçok şeyi bilmiyoruz. Bazı şeyleri öğreniyoruz, bazı şeylerden mahrum kalıyoruz. Çok kıymetli manevî ilimler var. Onun için evliyâullahtan bir zât-ı muhterem şöyle buyurmuş:

"Padişahlar bizim sahip olduğumuz zevkleri bilselerdi 'Aman bunların ne kadar zevkli hayatları var, ne kadar kıymetli şeyleri var.' diye orduları ile bize hücum edip elimizden bu zevkleri almaya çalışırlardı."

Padişahların orduları var ya, falanca ülkeyi alayım, hücum! Hücum edip alıyorlar ya. "Padişahlar bizim elimizdeki zevkleri bilselerdi, o zevkleri almak için bize hücum ederlerdi. Orduları ile bize saldırırlardı" diyor.

İşte mânevî ilimlerin zevki böyledir. Manevî ilimler böyle zevklidir. O zevkleri elde etmek isteyen bir insan. Bunlar ulu, kıymetli şeylerdir.

Bunlar kimin bilgisi?

Mevlana Celâleddîn-i Rumî'nin, Yunus Emre'nin, iç dünyası, ilmi…

Yunus'un kafasında, gönlünde neler vardı… Şiirlerinde biraz bir şeyler söylemiş. Mevlana Mesnevî'sinde söylemiş. Abdulkadir Geylânî Efendimiz'in bilgisi, koca koca kitaplar yazmış. İşte bu büyük âriflerin bilgileri. Kimisi bu bilgileri kitaplara yazmış, kimisi dervişlerine öğretmiş. Öğrenen de memnun, bilen de çok kıymetli şeyleri biliyor. Çok kıymetli, çok tatlı, tadına doyum olmayan, zevki tarif edilmeyecek şeyler.

Bunları kazanmanın yolu nedir?

Bu mânevî ilimleri, mârifetullahı, zevkleri, safâları, keyifleri, mânevî rütbeleri, bilgileri kazanmanın yolu nedir?

Her nefis ilmin kapısı, elinden gelen gayreti göstermektir. Demek ki tasavvufta da ilerlemek için, manevî bilgileri, zevkleri, safaları elde edebilmek için de çok çalışmak lazım. Çalışmadan olmuyor. Çalışınca oluyor. Çok çalışmak, elinden gelen gayreti göstermek. Demek ki mürid tembellikle mânevî makâmâta çıkamaz. Buradan da anlaşılıyor.

Mü'minin mânevî makâmâtı elde etmesi, ledünnî ilimlere sahip olması nasıl olacak?

Çalışmakla olacak.

Nasıl çalışacak?

Geceleri ibadet edecek, tesbih çekecek, teheccüd namazı kılacak. Gündüzleri ibadetle, taatle meşgul olacak, büyük üstatların sohbetlerine devam edecek. Terbiyelerini isteyecek. "Beni terbiye et." diyecek.

Mürid ne demek?

"İsteyen" demek.

Neyi istiyor?

Allah'ın rızasını kazanmak istiyor, onun için gidiyor; birisine "Bana bunu öğret." diyor. İşte bunları isteyecek, yapışacak, uğraşacak.

Aziz Mahmud u Hüdâyî, Üftâde hazretlerinden bu ilimleri nasıl öğrenmiş?

Falanca zât bu ilimleri hocasından nasıl öğrenmiş?

Böyle bir gayret göstermek lazım. Göstermeden dervişlikte ilerlemek olmaz.

Hocamız'dan (Mehmed Zahid Kotku) bir hatıra nakledeyim:

Kardeşlerimizden bazıları, benim yanımda; "Yahu, mânevî bir şeyleri pek göremiyoruz." dediler. Ben de Hocaefendimiz rahmetullah aleyh'e naklettim.

"Kendilerinden şikayetlendiler. 'Bir şey göremiyoruz.' dediler, böyle konuştular." dedim.

Hocamız; "Ben ne yapayım evladım? Dervişlik vazifelerini yapmayınca olmaz." dedi.

Tesbihleri çekmezse, hocasının işaretlerini anlamazsa, tavsiyelerini tutmazsa olmaz. Onlar "Armut piş, ağzıma düş." demiş. Böyle bir atasözü var. Anlaşılan adam bir armut ağacının altına yattı, ağzını da açtı. Çıkıp da almıyor. Armut olgunlaşacak, ağzına "pat" diye düşecek, o da yiyecek. Bekle bakalım, ağzı açık havada, "Armut piş, ağzıma düş." Böyle dervişlik olmaz!

Nasıl olacak?

Gayret gösterecek, hizmet edecek. İlim, irfan öğrenecek, dua alacak, vesaire… Ondan sonra ermişlik.

Ve leyse men taleba'llâhe bi-bezli'l-mechûd kemen talebehû min tarîki'l-cûd. "Allahu Teâlâ hazretlerini elinden gelen gayreti göstererek bulmaya çalışan insan 'Allah lütfeder de verir.' diye bekleyen kimse gibi olmaz." diyor.

Verir mi Allah?

Verebilir, bilemeyiz. Allah'ın işine karışılmaz, verirse verir. Peygamber Efendimiz'i seçmiş, peygamberlerin serveri kılmış. Nice nice peygamberler var.

"Ah, o âhir zaman peygamberinin ümmeti olabilseydik!" diyorlar.

Ümmeti olmaya bile can atıyor, canları çekiyor, yalvarıyorlar. Allah, Peygamber Efendimiz'i seçmiş; kimisine verir, hikmetinden sual olmaz, verebilir. Ama "Allah verecek." diye işi, oluşunu bekleyen, gayret gösteren gibi olmaz. Gayret göstermek lazım.

Bunu kim söylüyor?

Bu işin üstadı söylüyor, Cüneyd-i Bağdâdî Efendimiz söylüyor; "Evladım, çalış!" diyor.

-Sağ olan- ihvanımızdan bir zât var. Hasib Efendimiz rahmetullah aleyh'in hocası abdest almaya çıkmış. O da elinde havlu;

"Hocamız çıksın da havluyu tutayım; elini, yüzünü kurulasın." diye bekliyor.

"Yahu, hocaefendiler, şeyh efendiler müridlere himmet edermiş." demiş. "Acaba himmet nasıl bir şey?" diye düşünmüş.

Hocaefendi de abdest almış, merdivenlerden aşağıya gelirken elleri ıslak; havluyu alacak, kurulayacak.

Demiş ki;

"Bazıları 'Şeyhim! Himmet, himmet!' derler."

"Şeyhler de der ki; 'Evlad! Hizmet, hizmet!'"

Demek ki himmete ermek için hizmet etmek lazımmış.

"Sen hizmete devam et, himmetin ne olduğunu o zaman görürsün, himmete erersin." demek istiyor.

Çalışılacak. Güzel; bu çok önemli. Çalışacağız; Allah'ın rızasını kazanmanın da çalışmakla olduğunu bileceğiz, tembel olmayacağız.

Bugünkü dersimizdeki sonuncu paragraf:

Semi'tü Ebe'l-Fethi, Yûsufe'bne Umera'z-zâhide, bi-Bağdâde yekûlü; semi'tü Ca'fera'bne Muhammedi'bni Nusayrin yekûlü; semi'tü Cüneyde yekûl. Müellif; "Zahid Ömer oğlu Yusuf Ebu'l-Feth'ten duydum." diyor.

"Bağdat'ta duydum. O da Nusayr oğlu Muhammed oğlu Cafer'den duymuş, o da Cüneyd'den duymuş ki, Cüneyd-i Bağdâdî şöyle buyurmuş:"

İnna'llâhe teâlâ yahlusü ile'l-kulûbi min-birrihî hasbemâ halüseti'l-kulûbü bihî ileyhi min-zikrihî. Fe'nzur mâzâ hâleta kalbek. "Allahu Teâlâ hazretleri lütf u ihsânından kullarının gönüllerine ikramlarını, kalplerin Allah'a yönelip zikretmelerine göre verir. Himmetlerine, zikirlerine göre verir."

Gönüllerin, kalplerin Allah'ın zikri konusunda, Allah'a güzel zikirle yaklaşma konusundaki davranışlarına göre -Allah da o gönüllere- füyuzâtı öyle verir.

Kısacası "Zikri güzel yaparsan Allah'tan feyzi çok alırsın. Bu feyz, zikrin güzelliğine göre gelir." demek.

Bu sözün kısacası, dobra dobrası, kaba Türkçesi böyle:

"Allahu Teâlâ hazretleri kulların gönüllerine onun zikri nasılsa onun hesabına göre, o miktarda iyilik ve ihsanından verir."

"Senin Allah'ı zikrin nasıl, sen nasıl zikrediyorsun kardeşim?"

"Hocam elime tesbihi alıyorum. Bir taraftan televizyon seyrediyorum, bir taraftan etrafı seyrediyorum. Elimde şıkır şıkır, tıkır tıkır çekiyorum!"

Böyle zikir olmadı! Sen kendini veremedin, aklın başka yerde. Dilin zikrediyor ama aklın başka yerde, gönlün Allah'ı zikretmiyor, gönlünle tam yönelmemişsin. Zikri sakin bir yerde yapacaksın.

Neden?

"Aklın başka şeye takılmasın." diye.

Mümkünse karanlık bir yerde yapacaksın.

Neden?

"Etrafındaki ışıklardan, renklerden aklın dağılmasın." diye, konsantre olmak için, temerküz edebilmek için, tefekkürünün derlenip toplanabilmesi için aklının kendisini oyalayacak her şeyden sıyrılması lazım. O sıyrılma olmadan zikir yapılınca buna "gafletle zikir" derler.

Gafilâne zikretmek... Oradan bir şey olmaz. Veya çok az bir şey olur. Ya hiç olmaz ya çok az olur.

Ama ârifâne zikir olursa, kendisini vererek olursa olur.

Adam ağlıyor...

"Allah Allah, ben buna vurmadım, kötü bir söz söylemedim, şimdi bu adam camide karşımda niye ağlıyor?"

Sen karışma onun işine, sen onu anlayamazsın; o içinden Allah'ı tefekkür ediyordu. Ne güzel duygular düşündüğü için gözü yaşlandı; gözü ondan ağlıyor. İnsan her zaman acıdan ağlamaz ki. Ne güzel duygulardan ne güzel ağlamalar vardır.

Demek ki zikrin kalitesine, kıymetine, derinliğine göre, şuurunun güzelliğine göre Allah da gönlüne neler ikram ederse eder. İyiyse iyi.

Zikir gafil gafil olursa gafil müridin gönlüne de tecelli olmaz.

Fe'nzur mâzâ hâleta kalbek. "Bak bakalım senin kalbine neler karışmış?"

Kalbini neler karmakarış etmiş, meşgul etmiş. "Ona bak" diyor.

Bu zamane insanlarının kalplerini neler meşgul ediyor?

Eğlenceyi nerede yapsak?

"Fenerbahçe Galatasaray'ı 2-1 yendi. Mesut Yılmaz reisicumhura vazifeyi iade etti, ötekisi görevi aldı. Enflasyonun miktarı şuymuş, ihracat azalmış, ithalat çoğalmış, gümrük birliğinden şöyle olmuşuz. Acaba bu akşam eğlenceyi nerede yapsak? Emirgân korusuna mı gitsek, Çamlıca tepesine mi çıksak? Yar bana bir eğlence, yar bana bir eğlence!

Herkesin aklı, fikri, kalbi, dünyevî şeylerle, boş şeylerle meşgul. Allah ile meşgul değil ki Allah'ı düşünmüyor ki Allah'ı zikretmiyor ki Allah'ın lütfu kendisine gelsin.

Allah'tan gayrı her şeyle meşgul.

İnsanların kafaları nelerle meşgul?

Kadıköy'de, altı yoldan Kadıköy Vapur İskelesi'ne kadar anket yap bakalım. İnsanları durdur; "Anket yapıyorum, Hocamız söyledi." de.

"Anket yapıyorum, kalbinde ne var, ne düşünüyorsun? En çok düşündüğün şey ne?" diye sor.

Kimisi içkide, kimisi kumarda, kimisi şunda, kimisi bunda…

Bak kalpler nelerle meşgul? Mâsivallah ile Allah'tan gayrı her şeyle meşgul.

Allah'ı düşünmüyor, Allah'ı hatırlamıyor, Allah'ı anmıyor.

Yüce, nefis ilimleri düşünmüyor, aramıyor.

Allahu Teâlâ hazretleri cümlemizi nevm-i gafletten ikaz eylesin. Bizi gafil etmesin, cahil eylemesin. Kıymetli şeylerin kıymetini bilmeyi nasip eylesin. Kıymetli şeylerin başında mârifetullah yani Allah'ı bilmek gelir. Onun kıymetini bilmiyorsa kimseye anlatamazsın.

Ya bu adam Söğütlüçeşme camiinden çıkmış. Akşamla yatsının arasında neler konuşmuş?

Anlamayan anlamaz, kıymetini bilmeyen bilmez, dinlediği halde önemsemez.

"Ya, bu benim karnımı doyurmuyor!" der.

Bu senin karnını da doyurur, dünyanı da gülistan eder, âhiretini de mamur eder, cennete de erdirir, her işini de güzel bir noktaya getirir ama işte insan anlayabilse...

Allahu Teâlâ hazretleri cümlemizi gaflet uykusundan uyandırsın, ârif kul eylesin. Hakkı hak olarak görenlerden eylesin. Hakka uymayı nasip eylesin. Batılı batıl olarak görüp ondan uzak durmayı nasip eylesin. Ömrümüzü hayırlı, verimli şekilde geçirmeyi nasip eylesin. Zamanımızı boşa harcamamayı nasip eylesin. Ümmet-i Muhammed'e, kendimize, dünyamıza, âhiretimize faydalı işler yaparak verimli, hayırlı, uğurlu, sevimli bir ömür geçirmeyi nasip eylesin.

Uzun ömür nasip eylesin. Hani ummira tavîlen "Uzun ömürle yaşadı." dediği gibi hayırlı, uzun ömürler versin.

Ölümümüzü de hayırlı eylesin. Hüsn ü hâtimelerle Allah'ın sevdiği kul olarak huzuruna varmayı nasip eylesin. Cenneti ile cemali ile cümlenizi, cümlemizi müşerref eylesin.

Allah-u Teâla Hazretleri cümlenizden razı olsun. Cümlenizi Peygamber Efendimiz'in sevgisine, şefaatine, iltifatına nail eylesin. Peygamber Efendimiz'in has ümmeti olmanızı nasip eylesin. Dünya ve ahiretin her türlü tehlikelerinden koruyup, dünya ve ahiretin her türlü hayırlarına erdirdiği kullarından eylesin. Firdevsi Âlâda Peygamber-i Zişan’ımıza cümlenizi komşu eylesin. Cennet nimetleriyle mütena'ım eylesin.