El Cezeri - Su Saati

Otomatik makineleri ilk defa yapan İslam bilgini, Sibernetik biliminin öncüsü ve babasıdır. Cizre'de doğduğu için Cezeri diye meşhur olmuştur.  Kesin olmamakla beraber 1136-1206 yılları arasında yaşadığı tahmin ediliyor. Cezeri, İslam medeniyetinin ileri olduğu Doğu Anadolu’daki imar ve ilim işlerinin örnek derecede yürütüldüğü, zamanının ismi ile Kara Amed olan bugünkü Diyarbakır'da, Artuklu Sarayı’nda Reis-ül amal'lik (Başmühendislik) yaptı. Burada ilmi çalışmalar yapan Cezeri, aynı zamanda haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilmi olan sibernetik ilminin ilk kurucusudur. Yaptığı makineler ile bu ilmin temelini atmıştır. 

İnsanlarda ve makinelerde bilgi alış verişi, bunların kontrolü ve denge durumu sibernetiğin esas konusudur. Bu ilmin gelişmesiyle elektronik beyinler ve otomasyon denilen sistemler ortaya çıktı. Bu bakımdan İsmail Ebul-iz El Cezeri, yaptığı mekanik makinelerle bu ilmin temelini atmıştır. O, sadece otomatik aletler yapmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştır. Zamanla gelişerek bilgisayarların ortaya çıkmasına imkân tanıyan bu bilim dalı, insanlarda ve makinelerde bilgi alışverişi, kontrolü ve denge durumunu inceler. 

İsmail Ebul-iz El Cezeri’nin kitabında yer alan diğer icatlardan, değişik pek çok su saatinin içinde özellikle dakikaların, saatlerin, günlerin ve ayların yanı sıra güneşin ve ayın gökyüzündeki hareketlerini gösteren saat dikkat çekicidir. Suyla çalışan saatin üstünde her biri ayrı renkte 24 adet kapı bulunur. Kapıların arkalarında ayrı ayrı öten kuşlar vardır. Saat başlarında otomatik bir adam figürü üst kapıdan çıkıp başka bir kapıya gelerek dokunur ve bu kapıdan çıkan kuşkanatlarını çırparak ötmeye başlar. Aynı anda da saat sayısı kadar madeni bilyeyi ağzından aşağıya bırakır. Bilyeler madeni bir çanağa düşerek oldukça güçlü sesler çıkarırlar. Ayrıca saat başlarında saatin altında bulunan otomat çalgıcılar davul, zil ve düdük çalarlar. Gündüz saate bakınca güneşin gökyüzündeki konumunu görmek, gece de renkli camlar üstünde ayın konumunu görmek mümkündür.