Hazini - Yer Çekimi

On ikinci yüzyılda Türkistan'da yaşamıştır. Merv sarayında hazinedar olan Abdurrahazin el-Metvezi'nin Bizans asıllı kölesidir. Sahibinin, hazin (hazinedar) olmasından dolayı el-Hazini nisbesiyle tanınmıştır. Hayatı hakkında çok fazla bilgiye ulaşılamamaktadır. Doğum tarihi bilinmemektedir. İlme merakı fark edilerek efendisi tarafından azat edilmiş ve eğitimi için her türlü imkân sağlanmıştır. Devrinde mümkün olabilen en iyi eğitimi gördü, özellikle felsefe ve matematik tahsil ederek, bu konuda kendisini mükemmel bir şekilde yetiştirdi. Daha sonra Melikşah'ın oğlu Sultan Sencer devrinde bir ilim ve edebiyat merkezi haline gelen Merv’de, sarayın desteğiyle çalışma ve araştırmalarını yürüttü. 1118 senesin¬den itibaren tanınıp meşhur oldu. 1155 se¬nesinde vefat etti. Hazini'yi ilim dünyasına tanıtan ve astronomi ile ilgili en önemli ve en güvenilir eser olarak kabul edilen ziyc'ini Sultan Sencer için hazırladı. 

Hazini Yer çekimi ve terazilerle alakalı çalışmalar yapan fizik, astronomi ve matematik âlimidir. Fiziğin dinamik ve hidrostatik konularına ağır¬lık verip bilhassa hidrostatik üzerine yöneldi. Sı¬vıların yoğunluğunu ölçme aletini keşfetti. Yoğunlukları ölçmek için areo¬metre kullandı. Sıvı maddelerin yoğunluğunu he-saplama metodunu ve cisimlerin hava içindeki ağırlıklarını hesaplamak için hikmet terazisi de¬nilen beş kefeli teraziyi geliştirdi.

Hazini, ışığın kırılma prensiplerini de incele¬di ve gök küreye temas eden güneş ışınlarının dünyaya doğrudan doğruya dik olarak değil de kırılarak ulaştığını söyledi. Ayrıca, yer çekimi ko¬nusu üzerinde araştırmalarda bulundu. Birçok il¬mi deneyler yaptı ve sonunda bütün cisimlerin yer kürenin merkezine doğru, bir cazibe kuvveti (gravitasyon-yer çekimi) ile çekildiklerini gösterdi. Cisimle¬rin bu çekilme kuvvetinin farklı oluşunu da, düşen cisim ile çekim merkezi arasındaki mesafeye bağ¬lı olduğunu söyledi. Biruni'nin yaptığı araştırma¬yı geliştirerek, kütleler arasındaki çekim prensibini ortaya koydu. 

Yer çekimini 1665 de Newton keşfetmemiş, ondan beş yüz elli sene önce yaşayan İslam âlimi keşfetmiştir. Hazini vardığı bütün bu ilmi neticeleri, tamamen ilmi deneyler ve muka¬yeselere dayandırıyordu. Bu özelliğinden dolayı Hazini’ye; "Dinamik ve Hidrostatiğin üstadı, ön¬cüsü ve Akışkanlar Mekaniğinin ve Gravitasyon prensibinin kâşifi" unvanını vermek gerekir. 

Hazini, Mizan-ül-Hikme'sinde, düşmekte olan cismin sürati, aldığı mesafe ve geçen zaman arasındaki münasebet üzerinde de geniş inceleme ve araştırmalarda bulundu. Onun tespit edip incelediği bu mühim münasebet, çıkan mühim ilmi prensip ve denklemler, batılı bilim adamlarından Galileo, Keppler ve Newton’a mal edilmektedir ki, bunun apaçık bir hata ve yanlışlık olduğu ortaya çıkmış bulunmaktadır. İşin doğrusu şu ki, Abdurrahman el-Mansur el-Hazini'nin bu pek mühim eseri orta çağlarda batı dillerine tercüme edilmiş, onun ilmi görüşlerinden Avrupa ilim adamları fazlasıyla istifade etmişlerdir. Bilim tarihçisi George Sar¬ton, Hazini'nin Mizan-ül-Hikme'sini, ortaçağ İslam dehasının en önde gelen eseri olarak vasıflandırılmakta ve o devir dünyası için eşsiz bir eser saymaktadır.