Bitruci - Astronomi, Helyo Sentrik Gezegen Sistemi

Endülüs’ün yetiştirdiği büyük astronomlardandır. Modern astronominin kurucusu olarak bilinir. Asıl adı Ebû İshak Nureddin el-Bitrûci el-İşbilî dir. Kurtuba'nın kuzeyinde bulunan Bitrüc (Pedroche) şehrinde doğduğu ve uzunca bir süre de İşbilîye'de (Sevilla) oturduğu için İşbilî nisbesiyle anılmaktadır; Batı literatüründe Alpetragius adıyla tanınır. Ünlü bilgin İbn Tufeyl'in talebesi idi. Hocasının yönlendirmesi ile ilme yönelen Bitrûci kendini tamamen astronomiye vererek bu sahada verdiği eserlerle ilim öncüleri arasında yerini aldı. İbn Rüşd'ün çağdaşı olduğunun dışında hayatı ve tahsil çevresi hakkında bir bilgi mevcut değildir.

Bitrûci, astronomi tarihinde bir devir açan eseri ile, modern astronominin temeli olan Helyo Sentrik Gezegen Sistemini ilk defa kuran bilgin oldu. Geçerli trigonometrik ispatlamalarda bir üstad idi. Bunları açıklamak için, onun sistemi şöyle özetlenir. 

1.Bütün gezegenlerin iki kutuplu olduğunu açıkladı. Batlamyus ise tek kutuplu kabul ediyordu. 

2.Gök cisimlerinin hareketlerinin, doğudan batıya doğru olduğunu kabul etti. Batlamyus ise, gezegenlerin hareketlerinin batıdan doğuya doğru olduğunu söylemişti. 

3.Bütün gök cisimleri, gerçek ve aklın ereceği biçimde mevcuttur dedi. Batlamyus ise gök cisimlerini gerçek olmayan varlıklar olarak var olduğunu farz ediyordu.

4.Gök cisimlerinin hareketinin kutupları etrafında cereyan ettiğini söyledi. Batlamyus ise, hareketin merkez etrafında olduğunu söylüyordu.

5.Az yoğun gök cisimlerinin, çok yoğun gök cisimlerine göre daha hızlı döndüğünü açıkladı.

6.Yıldızların bulunduğu gök tabakalarının değişken olduğunu söyledi. Batlamyus ise, sabit olduğunu kabul etmişti.

7.Gezegenlerin günlük dönüşe sahip olduğunu kabul etmiş; Batlamyus ise gezegenlerin günlük dönüşlerini kabul etmemişti.

8.Yıldızların, eşit zamanlarda eşit olmayan kavisler yaptığını, yıldızlar küresinin üç hareketinin bulunduğunu bildirerek bunların birincisini boylam, ikincisini enlem, üçüncüsünü günlük olarak vasıflandırdı. Batlamyus, sadece boylam hareketi olduğunu kabul etmişti.

9.Hareketi, yer değişimi yanında, hız ve enerjinin bir fonksiyonu olarak ifade etti. Batlamyus’a göre hareket, sadece bir konum değişimi idi.

10.Gezegenleri yeniden tarif etti. Merkür’ü güneşin üstünde, Venüs’ü güneşin altında düşündü. Ptolemy onların her ikisini de güneşin üstünde kabul etmiştir. Batlamyus ise, onların her ikisini de güneşin altında düşünmüştür. 

Sonuç olarak, Batruci’nin yeni sistemi, uzun yıllar gündemde kalan Batlamyus’un sisteminin yerini alarak modern çağlara ışık tutmuş, bu konudaki çalışmaları doğru yönde yönlendirmiştir. Kendinden sonra gelen bilim adamlarının çalışmalarını bu konuda yoğunlaşmasına neden olmuştur.