Gül ürünlerinin kadim kültürümüzde kullanımı

Yusuf Has Hacib'in saadet bilgisi anlamındaki “Kutadgu Bilig” eserinde 11. Yüzyıl Türk toplumlarında misafirlere gül suyuyla hazırlanan, yüzyıllardır mideye faydası bilinen- culab ve culengebin şuruplarının ikramından bahsediliyor.

Aynı döneme ait Kaşgarlı Mahmud’un Türk dilinin ilk sözlüğü Dîvânü lugāti’t-Türk’e göre bakır gül suyu kabına Türkçe’de “kumgan” adı veriliyor. 13. Yy’da Suriye Mezzeh’te damıtılan gülün aktarıldığı bakır kaplara “kumkum” deniyor. İçinde gül suyu bulunan bakır ibriğe Isparta’da halen söz konusu asırlık kelime “kumgan” kullanılmakta.

Mevlana’nın Divan-ı Kebiri’nde gül suyu yapan esnafın şişesinden çıkan gül suyu tere benzetiliyor: “Uyan bir çare bul o tastan, o gülab-ger şişesinden, ter fışkırır gibi çık ve özgür ol.”

Fatih Sultan Mehmed Han’ın 1453 İstanbul’un fethinin ardından Ayasofya’yı gül suyu ile yıkattığı belirtiliyor.

İbn Batuta’nın Seyahatnamesi’nde 14. Yüzyıl Mardin Nusaybin’de hamamlardan çıkışta gül suyu sürünme adetinden bahsediliyor.

15. yy eseri Edirne Şifahanesinde gül suyu üç kurşun ocaktan oluşan gül fırınlarında öyle sık kaynatılıyor ki gider defteri ayrı tutuluyor.

Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde 17. Yüzyıl İstanbul’unda 200 “attar”ın, “koku ve baharat satıcısının” içinde 41 kişinin gülsuyu satıcısı olarak görev yaptığı kaydediliyor.

Gül ve gül ürünlerinin sağlığa faydaları

Gül, eskiden olduğu gibi bugün de Anadolu irfanının tezahürü ile yaygın kullanım alanı buluyor. Gül çiçeğinin tomurcuk halindeyken toplanıp gölgede kurutulmasıyla elde edilen gül kurusu, ananevi damıtmayla elde edilen gül suyu, sanayi usulü damıtmayla elde edilen gül yağı, havanda ezilerek yahut zeytinyağında bekletilerek hazırlanan gül merhemi ve gül macunu kullanılan gül ürünlerinden. Gül suyu, zihin açıcı, hafızayı güçlendirici olarak ders çalışan çocuklara veriliyor. Gül macunu, mideyi rahatlatıcı, karaciğeri temizleyen bir ilaç işlevi üstleniyor. Gül çayı, ağız yaralarında, hazımsızlıkta içiliyor; boğaz ağrılarında gargara yapılıyor.

Gül kokusu, özel günlerde ikram edilerek sevgi ve muhabbet perçinleniyor. Gül suyu cildi besleyen etkisiyle ilerleyen yaşlarda kırışıklık giderici, bebeklerde pişik önleyici olarak kullanılıyor. Ayrıca hijyen sağlayan, antiseptik temizleyici olarak cilde uygulanıyor. Ameliyata girecek olan hastalara gül koklatılarak rahatlaması sağlanıyor. Gül, ruha esenlik, rahatlık, ferahlık veriyor; ruh halini değiştiriyor.

Geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamalarında kırmızı gül çiçeği kurusundan birkaç dakika sıcak suda bekletme /demleme yoluyla yapılan çay, günde 2-3 kez içildiğinde aft gibi ağız yaralarında, hazımsızlıkta dahili, boğaz ağrılarında harici olarak kullanıldığında etkili oluyor.

Gül suyunun antiseptik özelliğinin kolonyadan daha güçlü olduğu araştırmalarda ortaya konuyor. Gülün enerjisini inceleyen uzmanlar, 300 küsur Herz ile en üstün enerjiye sahip çiçek olduğunu belirtiyor. Doğum öncesi gül koklamanın doğumu kolaylaştırdığı gibi bebeğin koku algısını da geliştirdiği aromaterapi alanında bilimsel araştırmalarla destekleniyor.

Kadim eserlerde yer alan gülün beyin ve kalp rahatsızlıkları için yararlı olduğu bilgisi günümüz bilimsel araştırmalarında mekanizmaları açıklanarak ortaya koyuluyor. Isparta gülü özütünün kalp ritmini ve kasılmasını artırdığı belirtiliyor. Isparta gülünün uçucu yağındaki ana bileşen olan feniletilalkol sayesinde, beyinde sinir hücrelerinin körelmesine yol açarak Alzheimer’ın oluşumunda pay sahibi olan bir enzim, gül kokusuyla etkisiz hale getirilebiliyor.

Keza gül tomurcuklarından elde edilen bir bileşenin başka bir enzim yoluyla kalp-damar fonksiyonlarına etki ettiği ortaya koyuluyor. Gül uçucu yağı özütlerinin epilepsi nöbetlerindeki sarsılmaları azaltan, formaldehit zehirlenmesini önleyen, bazı hastalıklarda ağrı hafifleten, duygu durumu bozuklukları ve depresyon üzerinde olumlu etkisini raporlayan başka makaleler de söz konusu.

Bilimsel çalışmalar gül yağı ve gül suyu koklamanın kişiye mutluluk ve güven duygusu getirdiğini, hafıza fonksiyonlarını güçlendirdiğini, duyguları uyarıcı etki gösterdiğini ve yeni etkilerinin keşfedilmekte olduğunu gösteriyor.

Günümüzde gül ürünleri

Ülkemiz aktarlarında halen satışa sunu­lan gül ürünleri arasında gül kurusu, gül yağı, gül esansı, gül macunu bulunuyor. Aktar kelimesi “ıtriye, kokulu bitki ve baharat satıcısı” anlamında Arapça “attar”dan geliyor. Gül çiçeği kurusu, Kırmızı Anadolu gülünün tomurcuk halindeyken toplanıp gölgede kurutulmasıyla elde ediliyor. Gül yağı, Isparta gülü, Şam gülü, Yağ gülü ismiyle bilinen türün taze çiçeklerinden su buharı damıtma ile elde edilen uçucu yağı ifade ediyor. Günümüzde Isparta-Burdur yöresinde yetiştiriciliği yapılan güllerden çoğunlukla gül yağı elde ediliyor.

Isparta gülü, Türkiye’de yabani olarak yetişen iki gülün doğal bir melezi. Dünyaca meşhur en kaliteli gül yağları, Isparta gülünün taze çiçeklerinden su damıtması ile elde ediliyor. Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan güllerden elde edilen katma değerli ürünler arasında gül yağı, gül suyu, gül konkreti, gül absolüsü, gül reçeli, gül lokumu, gül sabunu, gül şurubu, kurutulmuş gül çiçekleri bulunuyor.

Gül ürünlerinin mevsimi Mayıs ortasından Haziran ortasına kadar sürüyor. Günümüzde yüksek kaliteli ve kısmen organik tarım koşullarında yılda 7000 ton gül damıtılarak 1600 kg gül yağı ve 2400 kg gül konkreti, 100 ton gül suyu üretiliyor. Böylelikle gülün kokusu Anadolu’dan dünyaya yayılıyor.­

DOSYA: Gül sadece bir çiçek mi?

© İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.