13.Gün - Kullanılan Kelimelere Dikkat Et

“Bir resim bizi esir aldı. Ve bunun dışına çıkamadık çünkü bizim dilimizde yatıyordu ve dilimiz bunu bize karşı bir şekilde tekrarlıyordu”

—Ludwig Wittgenstein

Gerçekleri   algılarken,   çoğu   zaman kelimelerin   oynadıkları   rollerin   farkına varamayız.  Doğduğumuz  andan  itibaren, kelimeler, diller ve fikirlerle iç içe yaşarız. Büyütülürken  ebeveynlerimiz  bir  nesneyi ya da bir kişiyi göstererek, ne olduklarını bize açıklar. Örneğin: Bu bir sandalyedir, bu bir kaşıktır.   Bebek, kötü, iyi, güzel, orta, çirkin, hoş vs. Bunlarla  ve diğerleriyle yargılarımızı şekillendiririz (“Ben iyi bir insanım”, “Dünyanın en iyi anne-babasına sahibim”, “Bazı insanlar kötüdür”, “Bu tür şeyler çirkin veya iğrençtir” gibi). Doğuştan gelen toplummerkezci yanımız yüzünden genellikle toplum tarafından onaylanma veya onaylanmama durumuna göre yargılarımızı ve kararlarımızı oluştururuz. Toplumun onayladığı  bakış  açılarını  çoğunlukla  kritik  etmeden,  sorgulamadan kabulleniriz.

Büyüdükçe ve yaşlandıkça, çeşitli şekillerde zihnimizde bir araya getirdiğimiz kelime ve anlamlara dayanarak ideolojiler, bakış açıları  ve  dünya  görüşleri  oluştururuz.  Kelimelerin  üzerine  kurulmuş  bu inançlar,  zihinlerimizin  dokusunu  şekillendirir;  dünya  görüşümüzü, formüle ettiğimiz varsayımları ve bir şeyleri açığa kavuşturmak için kullandığımız teorileri belirler.

Genellikle kişisel menfaatlerimize hizmet eden ya da toplum merkezci bakış açılarımızı destekleyen kelimeleri seçeriz. Bir kelimenin kasıtlı olarak kök anlamını gizleyen ya da anlamını çarpıtan bir dil olan ikili konuşma kavramı buna örnek olabilir. Şu örneklerle daha iyi anlayabilirsiniz:

•   Sivil zayiat terimi, savaşta ölen masum insanlar gerçeğini örtbas etmek içindir.

•   Biz kendine güvenen insanlarız onlarsa (bize karşı olan herkes) küstah.

Aynı şekilde şu  örtülü ifadelere de göz atın:

•   Bazen   davranışlarımız   “senin   için   yaptıklarımı   unutmuş olamazsın” derken, dilimiz “seni severim bilirsin” der.

•   Bazen       davranışlarımız       “başkalarının       sorumluluğunu üstlenmekten çekiniyorum” derken, dilimiz “biraz özgürlüğe ihtiyacım var” der.

•   Bazen davranışlarımız “işlenen hatalardan daha fazlasını örtbas ediyorum” diye imada bulunurken, dilimiz “hatasız kul olmaz” der.

•   Bazen “çok rahat bir insan” dediğimizde, davranışlarımız söz konusu  kişinin  görgü  kurallarını  önemsemeyen  biri  olduğunu ima edebilir.

•   “Sadece gerçekten lezzetli yiyecekleri severim” dediğimizde, davranışlarımız “sağlıksız yiyeceklere karşı bağımlıyım” der.

•   “Para biriktirmeye çalışıyorum” dediğimizde, davranışlarımız alışveriş bağımlısı olduğumuzu ima eder.

Seçtiğimiz  kelimeler  "gerçekler"  hakkında  nasıl  düşündüğümüzü belirler. Meslektaşlarınızın makul olmayan düşünme tarzlarına paralel düşünmezseniz, iş birliğine yanaşmayan uyumsuz biri olarak görülebilirsiniz.  Bu  mantığa  göre  “iş  birliği  yapmak”,  ne  kadar  mantıksız olursa olsun, grubun düşüncesini kabul etmek anlamına gelir.

Özetle,  davranışlarınız  çoğunlukla  gerçeği  kavramsallaştırmalar- dan ve bu gerçekliklerle ilgili olarak kendinizi nasıl gördüğünüzden (tasavvur etme yoluyla)  kaynaklanır. Bu kavramsallaştırmalar seçtiğiniz sözcüklerle çok derin bir şekilde bağlantılıdır.

Kritik düşünürler sözcük seçiminde çok titizdir. “Seni seviyorum” diyorlarsa, size karşı sergiledikleri davranışlarında bu sevginin emarelerini çok rahat bir şekilde görebilirsiniz. “Hayatı sorgulayarak yaşamaya çalışıyorum” dediklerinde, her geçen gün daha akılcı davrandıklarını gözlemleyebilirsiniz. Kritik düşünürler zihinlerinde gerçekte ne olup bitiyorsa onu yansıtmaya ya da kavramsallaştırmaya çalışır. Gerçekte olanı anlatan kelimeleri kullanmaya gayret ederler. Seçtikleri  kelimeler  vasıtasıyla  davranışlarını  yönetirler.  Örneğin,  “Kendi hayatımın  patronuyum”, “Kendi  gemimin  kaptanıyım”  vb.  Kendini  kandırmanın, çoğu zaman olayları gerçeğe değil kendi çıkarlarına hizmet edecek şekilde kavramsallaştırmalarına neden olduğunun farkındadırlar.

Bugün dikkat edeceğiniz şey: Kelimelerin kullanımı

Kelimelerin  yanlış  kullanımlarına  dikkat  edin.  Başkalarını  kendi menfaatlerini önde tutmak için kelimeleri ustaca kullanırken yakala- yın. İnsanların gerçekte olup bitenle alakası olmayan kelimeleri kullanmalarına dikkat edin. Mantıklı ya da doğru olmayan açıklamalara odaklanın. Seçtiğiniz kelimelere de dikkat edin. Hep kendi çıkarlarınıza uygun kelimeleri mi seçiyorsunuz? İnsanları ve durumları daha iyi anlamak için zihninizdeki kelimeleri silin ve hakikati görmeye çalışın. Anlam bilimciler (Semantikçiler) şunu söyler: Sözcük bir eşya değildir. Bu içgörüyü içselleştirdiğimizde, tanımlamalarımıza ve dolayısıyla yaşamlarımıza hâkim olabileceğimiz güçlü bir araca sahip oluruz.

Kelimeleri dikkatli seçme stratejileri:

•   Herhangi birisiyle görüş ayrılığına düştüğünüzde, iyi niyetli bir şekilde karşınızdaki insanın bakış açısını mümkün olan en doğru şekilde ifade edin. Karşınızdakinin bakış açısını tasvir ederken kullandığınız   kelimeleri   fark   edin.   Bakış   açısını   daha   iyi anlatabilecek farklı kelimeleri arayın. Aynı fikirde olmadığınız bir kişiye -yapabiliyorsanız- görüşlerinizi açık bir şekilde dile getirin. Sözlerinizin bu kişinin bakış açısını yeterince yansıtıp yansıtmadığını   sorun.   Eğer   yansıtamamışsanız   karşınızdaki insan tatmin oluncaya kadar yeniden ifade edin.

•   Kullandığınız    mantıksız    kelimeleri    fark    edin.    Gerçek düşüncelerinizi saklayan kelimeleri kullandığınızı fark edin. Neyi saklıyorsunuz?  Düşünmenizde  neleri  görmezden  geliyorsunuz? Neler  ile  yüzleşmekten  kaçıyorsunuz?  Örneğin,  iş  hayatında kapana kısılmış hisseden insanlar, esasında kendilerini kapana kısılmış gösteren bir dili kullanırlar. Tuzağa düşüren kelimeleri kullanmak   yerine   sizi   özgürleştiren   kelimeleri   kullanın. "Durumumu  değiştirmek  için  yapabileceğim  hiçbir  şey  yok" demek yerine "Durumumu değiştirmek için yapabileceğim bir şey  var.  Sadece  bunun  ne  olduğunu  bulmalıyım  ve  bu  yönde ilerlemeye başlamalıyım" deyin. İlk konuşma şekli sizi tuzağa düşürürken ikincisi ise özgür kılar.

•   Başkalarının kelimeleri kullanma şekline dikkat edin. Bağlam içerisinde gerekçelendirilebilir kelimeleri kullandıkları zaman dikkat edin.

•   İnsanların,  başkalarının  haklarını  göz  önünde  bulundurmak zorunda  kalmadan  kelimeleri,  istediklerinden  daha  fazlasını elde etmelerini    sağlayacak    şekilde    kullandığına    dikkat edin   (Örneğin,   insanlar   bir   şeylerin   “ihtiyaç”   olduğunu ifade  ettiğinde,  aslında  o  şeyler  ihtiyaç  değil  sadece  kendi “istek”leridir.  Bu,  kapitalist  ülkelerde  bazı  ürünlerin  aşırı üretimine ve dünya kaynaklarının israfına götüren çok yaygın bir durumdur).

•   İnsanların kelimeleri aşağılayıcı şekillerde kullandığına dikkat edin 

•   Toplumdaki farklı ırk, cinsiyet, din, meslek ya da ideolojiden insanlarla  ilgili  kullanılan  bazı  terimler,  anlamından  ziyade kullanılış amacı yüzünden aşağılayıcı ve ötekileştirici olabilir.

•   Birisiyle  fikir  ayrılığına  düştüğünüzde  yorumunuzu  aktarmak yerine  sadece  gerçekleri  ifade  edin.  “Bunu  hep  yapıyorsun ve  asla  şunu  yapmıyorsun”  yerine  “Bu  durumda  olup  biten hakkında   görebildiğim   budur.   Bunlar   gerçeklerdir.   İfade ettiğim şeyle hemfikir misin? Bu gerçekleri yorumlamanın en makul yolu nedir?” Bu alıştırmayı yaparken özellikle nefsinizin devreye  girerek  gerçekleri  çarpıtma  ihtimalini  de  hesaba katın.

•   Kelime  tercihlerinizin  farkına  varın.  Seçtiğiniz  her  kelimenin gerçeği  veya  durumu  olabildiğince  iyi  yansıtmasını  sağlayın. Çok az insanın sözlerine hâkim olduğunu ve buna bağlı olarak da düşünme ve yaşam kalitelerinin arttığını idrak edin.