01.05.1993 - Bayezid-i Bistami B

Eûzübillâhimineşşeytânirracîm. Bismillâhirrahmânirrahîm

El-Hamdülillâhi rabbi'l-âlemîne hamden kesîran tayyiben mübâreken fîh. Kemâ yenbeğî li-celâli vechihî ve li-azîmi sultânih.

Ve's-salâtü ve's-selâmü alâ seyyidinâ ve senedinâ ve mededinâ Muhammedini'l Mustafa. Ve alâ âlihî ve sahbihî ve men tebiahû bi ihsânin ilâ yevmi'l cezâ.

Emmâ ba'd:

Aziz, muhterem ve sevgili kardeşlerim!

Çok kıymetli bir âlimin; Ebû Abdirrahman es-Sülemî'nin -rahmetullâhi aleyh ve kaddesallâhu rûhahû- yazmış olduğu çok değerli, mümtaz bir kitap olan Tabakâtu's-sûfiyye’sini okuyoruz. Ebû Abdirrahman es-Sülemî tasavvuf büyüklerinin hayatlarını ve mübarek fikirlerini toplamış, böyle bir eser meydana getirmiş. Ve bu eseri çok kıymetli mısırlı bir profesör de çok güzel dipnotlar, ilaveler, açıklamalar yaparak neşre hazırlamış. Henüz Türk dilimize tercüme edilmemiş bir kaynak eser olduğu için tasavvuf konusunda en salahiyetli, en meşhur, en büyük, en kıymetli şahısların sözlerini ve fikirlerini buradan öğrenebiliriz diye bu kitabı okuyoruz.  

Semi‘tü Abdallahi'bne Aliyyin. "Ali oğlu Abdullah'ı duydum." Yekûlü "Şöyle diyordu:" Semi‘tü Tayfûre'bne Îse's-sağîr. "O da Abdullah b. İsa'dan duymuş."

"Tayfur, İsa oğlu Tayfur'dan işitmiş." Ama es-sağîr Küçük Tayfur b. İsa.

Bizim hayatını okuduğumuz şahıs kim?

O da Tayfur b. İsa b. Serûşân idi. Demek ki aynı adda bir torunu var; ona da sağîr küçük diyor.

Aşağıda da bir bilgi var:

Tayfur ibni Îsâ ibni Âdem ibni İsa ibni Ali Ebû Yezîd ve yulakkabû bi'l-Bistâmi el-askâr temyîzen lehû min Ebî Yezîd Tayfur ibni Îsâ ibnü Serûşân el-Bistâmî el-ekber yervî an-aliyyi'bne Hasan et-Tirmîzî ve gayrihî ve yervî anhü Ebû Ya'kûb Yûsuf ibnü Muhammed ibnü Mündâr el-Velâi.

Bu şahsın ismi şöyleymiş: Tayfur b. İsa, Bayezid-i Bistâmî ile aynı. Üçüncü isim Âdem. Halbuki ötekisinin Serûşân idi. Dördüncü isim, Âdem'in babası İsa tekrar onun babası Ali, künyesi de Ebû Yezîd'miş.

Ayıkla pirincin taşını!..

Künyesi Ebû Yezîd, adı Tayfur, baba adı da aynı. İkisi de aynı ama birisi kaç sene sonra yaşamış? Birisi torun, belki torunun torunu. Ötekisi büyük, yaşlı, eski. Bir şahsın ismi aynı, künyesi aynı, babasının adı da tutuyor.

Aynı şahıs mı değil mi?

Görüyorsunuz aynı olmayabiliyor. Ebû Yezîd Tayfur b. İsa el-Bistâmî hepsi uyuyor ama dedeleri uymadı. Dedelerinden itibaren fark başlıyor. Bir de zaman farklı; hatırınızda kalsın.

Yekûlü "Diyor ki;" Semi‘tü Ümeyyeni'l-Bistâmiyye yekûlü. "Ümey el-Bistâmî'den duydum." Ebû İmrân Mûse'bni Îsâ el-Mağrûf bi-Ümey bi-dammi'l-ayn ve fethi'l- mîm ve teşdîdi'l yâ el-Bistâmî.

Ümey kelimesine bu harekeleri vermeseydi doğru düzgün okuyamazdık. Aşağıda kaynakta gösterdiği için düzgün okuyabiliyoruz. O da bu râvîden duymuş.

Semi‘tü ebî yekûlü. "Babamdan duydum ki şöyle diyordu." Mâte Ebû Yezîde senete ihdâ ve sittîne ve mieteyn.

En son râvî diyor ki: "Ben babamdan duydum ki Ebû Yezîd el-Bistâmî el-Ekber, "yani bizim terceme-i hâlini okuduğumuz şahıs" 261 Senesinde vefat etti."

Geçen seferlerde sizinle konuşmuştuk. Biraz öğrenmiştiniz.

261 hangi milâdî seneye karşılık gelir? Bunu bulmak için ne yapıyorduk?

Hicrî sene 36 senede bir sene fark ettiği için, bu kadar seneyi 36'ya böleceğiz, kaç sene fark ettiğini bulacağız. Yuvarlak hesap, bölersek, 8 sene fark ediyor. 8'i 261'den çıkaracağız, 253 eder. 622 İle toplayacağız, o zaman milâdî tarih çıkacak. Aşağı yukarı 875 civarında ölmüş olduğu anlaşılacak. Tabii aylardan bir takım ufak kaymalar da olabilir; sonra tahkik edersiniz.

Bayezîd-i Bistâmî'nin vefatıyla ilgili kaynakları karıştırıp "Bakalım bu bulduğumuz kaba taslak tarih oldu mu olmadı mı?" diye inceleyebilirsiniz. Sülemî -Allah rahmet eylesin, şefaatine erdirsin- tam bir ilim adamı olduğu için aşağıya bir satır daha eklemiş.

Ve semi‘tü'l-Hüseyne'bni Yahyâ yekûl. "Yahya oğlu Hüseyin'den işittim ki;" Mâte Ebû Yezîde senete erbaîn ve selâsîne ve mieteyn, vallâhü a‘lem bihî. "Bu ikinci şahıs da 244 senesinde öldü." demiş.

Böyle bir rivayet de var. Hangisinin doğru olduğunu ölçecek başka bir kıstas, başka kaynak olmadığı için burada müellif demiş ki:

Vallâhü a‘lem bihî. "Bu rivayetin doğruluğunu Allah bilir."

Ama kendisi daha ziyade 261'i kabul etmiş gibi görünüyor. Onu başa almış. Başka bir rivayet de duymuşsa göz ardı etmiyor; onu da söylüyor. Bu, alimin ciddiyetini gösteriyor. Tabii bu işin en doğrusu daha başka kaynaklarla, membalarla incelemek ve tespit etmektir. Mesela insan kabrine gitse, kabir taşını bulsa, "Şu tarihte öldü." diye yazar. Veyahut daha başka bir yerde sağlam bir kayıt bulsa öyle anlaşılabilir. Ama bunlar bazen anlaşılamıyor. Bazen bu mübareklerin kabir taşlarında yazı olmuyor. Mesela ben; "Ankara'da tepe üstünde Hüseyin Gazi türbesi var." diye duydum. Kalktım gittim. Tepeleri tırmandık. Kurtların uluduğu yerde türbeyi bulduk; içine girdik. Bir yazı var ama okumak mümkün değil. Yazının harfleri kırılmış, ufalanmış. Pür dikkat inceleyip bir şey çıkarmaya çalışıyorsunuz; çıkmıyor. Demek ki orada bir yazı vardı ama yılların geçmesiyle harap olmuş veya harap edilmiş. Bazen de cahil kimseler kazıyorlar, kırıyorlar.

Ve esnede'l hadîse "Hadis de rivayet etti."

Esnede "isnâd etti" demek. Yani müteselsilen "Ben şu hadisi şundan duydum." diyerek, Resûlullah'a kadar hadis isnad edip söylediği de oldu. Kafadan veya kaynak göstermeden değil de kaynak göstererek hadis rivayet etmiş. Tam bir hadis alimi râvîsi ciddiyetiyle bu işi de yapmış. Onu da okuyalım.

Ahberenâ Ebû'l-Hasen Mansûrü'bni Abdillâhi'd-Diymertiy min mevâhi İsfehan. (Diymert, İsfehan yakınında bir köy adıymış) "Ebû Hasan Mansur b. Abdullah ed-Dimertî'den bize haber verdi." Bi-Bağdâde ."Bağdat'ta."

Kendisi Nîşâburlu, Bağdat'a gitmiş. Bu rivayeti Bağdat'ta duymuş; hemen kaydetmiş, sonra kitabına almış.

Kâle seele Ebû Amrin. "Ebû Amr sordu." Osmâni'bnü Cahdete'bni Derâmehm. "Ebû Amr Osman b. Cahde b. Deramehm, el-Kâzerânî sordu." Bihâ. "Orada." Kâle ahberenâ Ebû'l-Feth Ahmedü'bnü Haseni'bni Muhammedi'bni Sehlin el-Mısrî el-ma'rûf bi'bni Hımsî. "İbn Hımsî diye tanınmış olan Ebû Feth Ahmed b. Hasan b. Muhammed es-Sehl el-Mısrî bize haber verdi." el-Vâizü bi'l-Basra. "Bu şahıs Basra'da vaizlik yapan bir kimseymiş." Kâle haddesenâ. "Bize rivayet etti." Aliyyü'bnü Ca'fere'l-Bağdâdî. "Bağdatlı Ali b. Cafer." Kâle Ebû Mûsâ ed-Deybülî. "Bize Ebû Musa ed-Deybülî haber verdi." Haddesenâ Ebû Yezîde'l-Bistâmî. "Ona da Ebû Yezîde el-Bistâmî bu rivayeti nakletmiş."

Ebû Yezîd kime söylemiş, o kime söylemiş isimlerin hepsini dört satır, beş satır müellife kadar veriyor. sadece bir haberin nereden geldiğini belirtmek için. Ömürleri böyle geçmiş. Bu isimleri de kafadan atmıyorlar. Görüyorsunuz her bir ismin okuması bile zor. Filanca köyden, falanca köyden; köy isimleri öyle şehir isimleri gibi kolay bilinen mâruf isimler değil.

Bakalım Ebû Yezîd el-Bistâmî ondan ne rivayet etmiş veyahut Ebû Yezîd el-Bistâmî ile Peygamber Efendimiz arasındaki isimler neler?

Haddesenâ Ebû Yezîde'l-Bistâmî. "Ebû Yezîd el-Bistâmî bize tahdis eyledi yani rivayet eyledi." Haddesenâ Ebû Abdirrahman es-Süddî. "Ebû Abdirrahman es-Süddî bize söyledi." An Amri'bni Kaysi'l-Mülâî. "Amr b. Kays el-Mülâî'den rivayeten." An Atiyete'l-Avfî. "O da Atiye el-Avfî'den."

Aşağıda hepsinin isimleri var; bunlar kimdir, neyin nesidir. Bu da şu kitabı neşre hazırlayan kimsenin ciddiyetini gösteriyor. Kitabı yazan zât alim; Ebû Abdirrahman es-Sülemî. Bize sözü nereden aldığını söylüyor; kaynağını gösteriyor. Allah razı olsun. Şu kitabı ben neşretseydim, sen neşretseydin biz bu isimleri yalan yanlış, eğri doğru okurduk, fırt geçerdik, kitabı basardık. Ama bu kitabı neşreden, Mısırlı Nureddin b. Şureybe öyle yapmamış. Aşağıda dipnotta her bir alimin hayatı ayrıntılarıyla yazılmış, kaynağını da göstermiş. Dipnotlarla neşri zenginleştirmiş.

İşte biz; "Hangi kitaplar okunmalı?" denildiği zaman sizlere diyoruz ki bir kere iyi kitap okuyun.

İyi kitap ne demek?

Büyük bir alimin yazmış olduğu ciddi bir kitap demek.

Buhârî yazmış; tamam okuyun veyahut İmâm-ı Gazzâlî yazmış; okuyun. Ne idüğü belirsiz adamların yazdığı şeyleri okumayın. Delinin birisi kuyuya bir taş atarmış; on tane akıllı çıkaramazmış.

Deli dolu adamların yazdıklarını okuyup da aklını neden karıştıracaksın?

Ciddi adamların büyük eserlerini oku, sağlam bilgi al; bu bir.

Eser güzel olabilir ama neşri kötü olabilir. Hareke olmaz, dipnot olmaz, paragraf olmaz; isimler doğru tespit edilmemiş, tashih yapılmamış olur; böyle eser de okunmaz. Neden? Yalan yanlış; satır atlamıştır, bir sürü eksiklikler, kusurlar vardır.

Ama böyle bir eser okunur.

Biz bu eseri niçin seçtik?

Bir kere, Ebû Abdirrahman es-Sülemî tasavvuf konusunda önemli bir şahsiyet. İkincisi, bu eseri neşreden Nureddin b. Şureybe profesör; büyük alim. Kitabın baş tarafında üç tane satır var, sayfanın aşağı tarafı dipnotlarla dolu. Hazine gibi doldurmuş; bütün bilgileri vermiş. Er kişilerin, gerçek alimlerin eserleri böyle olur. Başkaları ise kaynağı belli olmayan laflar söylerler; hiç bir işe yaramaz.

Biz size bunları bastıra bastıra niçin söylüyoruz?

Siz de bir çalışma yaparsanız böyle yapın. Siz de bir söz söylerseniz böyle söyleyin. Kaynağını söyleyin; yalan yanlış söylemeyin, desteksiz konuşmayın. Yanlış bilgiyi kafanıza sokmayın. Kafanıza sokacağınız bilgi garantili doğru bilgi olsun; ağzınızdan da doğru olarak çıksın. Kulaktan doğru girip, ağızdan eğri çıkmasın. Ağızdan da doğru çıksın, kaynağı da belli olsun. Güzel, ciddi kitap okuyun. Büyük alimlerin kendi sahasında mütehassıs olan insanların yazmış olduğu eserleri okuyun.

An Ebî Saîdini'l Hudrî. "O da sahabeden Ebû Saîd el-Hudrî hazretlerinden duymuş." Kâle Resûlallah sallallahu aleyhi vesellem. "Efendimiz hazretleri şu hadîs-i şerîfi söylediler:"

İnne min-da'fi'l-yakîni en-türdıye'n-nâse bi-suhti'l-lâhi ve en tahmidehüm alâ rızkı'l-lâh ve en tezümmehüm alâ lem yü'tike'l-lâh ve inne rızkı'l-lâhi lâ yecurruhû hırsu harîsin ve lâ yerüddühû kürhü kârihin, inna'l-lâhe bi-hikmetihî ve celâlihî ceale'r-ravha ve'l-feraha fi'l-yakîni ve'r-rızâ ve ceale'l-hemme ve'l-hüzne fi'ş-şekki ve's-suhti

.

Peygamber Efendimiz bu hadîs-i şerîfi söylemiş. Ondan evvel şurada bir "b" harfi var. Aşağıda diyor ki:

Rivâyetü haze'l-hadîsi tahtelifü fi'l-hilye. "Bu hadîsin rivayeti Hilyetü'l-evliyâ diye muazzam bir başka eser daha var. Ebu'l-Ferec el-İsfahânî'nin. Benim zamanım çok olsa, sizin de Arapça anlamaya kudretiniz olsa asıl o eseri okumamız lazım. On ciltlik muhteşem bir eser. Bu konularda bir numaralı eser.

Hilyetü'l-evliyâ'da; Kalîlen an mâ hünâ "Buradakinden biraz daha farklıdır." Merede zâlike ilâ hatâin nüsah. "Bu elle yazılmış olan nüshaların bozukluğundan kaynaklandı." Sümme hata hataattab "Yanlış baskıdan."

Demek ki; "Kâtip yanlış yazabilir; yazma eserler de yanlış tespit edilmiş olur. Oradan matbaaya geçirilip kitap haline getirilirken yanlış olabilir.Bundan dolayı olmuştur." diyor.

Demek ki neşreden bu mübarek zât oradaki rivayeti incelemiş, buraya doğrusunu koymuş.

Ve kad revâhü'l-Beyhâkıyyü fî Şuabi'l-îmân. "el-Beyhâki isimli hadis alimi bunu Şuabü'l-îmân isimli hadis kitabında rivayet etmiştir." Ve nekalehü's-Süyûtıyyü. "Meşhur İmam Süyûtî de bu hadîsi nakletmiştir." Muvâfikan fî rivâyeti's-Sülemî. "Sülemî'nin rivayetine uygun olarak."

Sülemî'nin ciddiyeti, Beyhakî ve Süyûtî ile de teyit ediliyor. Bu teferruat sizi sıkıyor mu bilmiyorum. Burada alimlerin ciddiyetini görüyorsunuz. Biz, alimlerin bir sözüne itimat ederken birisine gidip safca bağlanıp, aldanıp size de bunu aktarıyor durumda değiliz. Bizim alimlerimiz böyle insanlardı; içinize iyice kanaat gelsin diye bu detayı size anlatıyoruz. Dışarıda bunu bilmeyen insan her şeyden şüphe edebilir ama biz görüyoruz ki hakikaten ince elemiş sık dokumuşlar.

Şimdi bu hadîs-i şerîfin mânasını açıklayalım.

Ebû Yezîd el-Bistâmî mutasavvıf ama hadis rivayetiyle de uğraşmış. Rivayeti an'anevî usulle, isnad zinciriyle kendisi almış. Öbür tarafa da müteselsil olarak gitmiş. Tam hadis alimlerinin, râvîlerinin usulüne uygun olarak yapılmış. Burada bir numune veriyor; bir örnekle yetiniyor. Ebû Yezîd el-Bistâmî ömrü boyunca kim bilir kaç tane hadis rivayet etmiştir. Ama Ebû Abdirrahman es-Sülemî'nin usulü; hayatı hakkında biraz bilgi verir, ismini söyler, vefatını söyler, yerini söyler; hadisle meşgul olmuşsa rivayet ettiği bir hadisi söyler; sözlerinden seçmeler yapar. Bir şahsı bütün detayıyla anlatmaya girmez; kısaca bilgi verir. Keşke hayatını anlattığı her şahıs hakkında topladığı bütün rivayetleri kitap haline getirseydi; başımızın üzerinde yeri vardı. İbrahim b. Edhem'i, Bayezîd-i Bistâmî'yi çok iyi bilseydik Kim bilir elinde ne malzeme vardı. Ama seçme yapmış. Şöyle kaşığın ucuyla bize biraz tattırmış. "Bak bu yemek de güzel, şunun çeşnisine de bak." der gibi.

Alıyoruz; "Çok güzel! Daha yok mu?" diyoruz.

Şimdi bu hadîs-i şerîfi okuyalım.

İnne min da'fi'l-yakîn. "Yakînin zayıflığındandır." En-turdıye'n-nâse bi-suhti'l-lâhi. "Allah'ı kızdıracak şeyler yapıp insanları razı etmeye çalışmak."

Türkçe'de yakın kelimesi uzak olmayan, mesafesi az yerde demek.

Arapça'da yakîn ne demek?

"Şeksiz şüphesiz, kesin, tereddütsüz inanmak" demek.

Mesela ben buraya bir arabayla geldim. Araba şimdi bahçede. Tereddütüm yok. Çok iyi biliyorum ki araba bahçede.

Veyahut yolda birisini gördüm, yanımdaki soruyor:

"Çoktandır onu görmüyordum; burada gördüm." diyorum.

Arap dilinde böyle şeksiz tereddütsüz bilgiye yakîn derler.

"O adamı yakînen tanıyorum." ne demek?

"Şeksiz şüphesiz her şeyini çok iyi biliyorum." demek. Yoksa;

"Yakından tanıyorum, mikroskobu aldım hücrelerini inceledim." mânasına değil.

Bahis konusu olan o yakınlık değil. Yakînen "Şüphesiz biliyorum." demek." Yakînen biliyorum ki şu mesele şöyle oldu; o adamın suçu yok, o işi başkası yaptı." Yakînen biliyorum, yakından biliyorum demek değil; "Şeksiz şüphesiz biliyorum." demek.

Arapça'daki yakîn'i, Türkçe'deki yakın kelimesi ile karıştırmayın. Harfler benziyor ama birisi yakîn yani orada bir uzatma var; ötekisi de yakın; uzak değil, yakın. O ayrı. Bu meseleyi çoğu karıştırıyor; bilmiyor. Şimdi biz buna iman diyelim, iman ama "Şeksiz şüphesiz sağlam iman." demek.

Bir kişinin yakîninin, imanının zayıflığından birisi de nedir?

En türdiye'n nâse bi-suhti'l-lâhi. "Allah'ı kızdıracak bir şeyle insanları memnun etmesi."

Bu nasıl olur; kafamızdan bir misal bulmaya çalışalım. Mesela mevki-makam sahibi bir adam geliyor. Sen ona iltifat olsun diye bir şeyler söylüyorsun. Mevki-makam sahibi diye onun hoşuna gidecek bir ikramda bulunuyorsun ama senin söylediğin söz, Allah'ın kızacağı bir söz. Verdiğin ikram, Allah'ın sevmediği bir ikram. Diyelim ki birisi birisine gönlü hoş olsun diye içki ikram ediyor. Allah'ın sevmediği bir şeyle insanları memnun etmeye çalışıyor. Bunun pek çok misali olabilir. Ben belki güzel bir misal bulamadım. Siz başka misaller bulabilirsiniz.

"Bir kimseyi memnun edeceğim." diye Allah'ın kızdığı bir şey yapılmaz. Ya ne yapması lazım?

İstemese de Allah'ın sevdiği şeyi yapması lazım. Sağlam imanlı insan böyle yapar. Peygamber Efendimiz böyle yaptı. Sahabe-i kirâm böyle yaptı, evliyâullah böyle yaptı. İnsanların beğenmesine hiç aldırmadılar. Neye aldırdılar? Allah'ın razı olmasına önem verdiler. Yaptıkları her işi Allah'ın rızasına uygun yapmaya çalıştılar. Sen, ben o duyguda değilsek, yani biz arada kaytarıp ayağımızı kaydırıp "İnsanların hoşuna gidecek, insanları memnun edeceğiz." diye yanlış kararlar alıp yanlış işler yapıp Allah'ın sevmediği şeyleri yapıyorsak bu neyin alâmetidir? Allah yaptırmasın!

İmanın, yakînin zayıflığının alâmetidir. İmanı kuvvetli insan böyle yapmaz. İnsanlar beğenmese bile Allah'ın seveceği işi yapar. İnsanlar beğenecek diye onlara yaranmak için onların alkışını toplamak için Allah'ın sevmediği bir şeyi yapmaz. Yapıyorsa imanı zayıftır.

Peygamber Efendimiz'in söylemek istediği şeyi, prensibi anladık mı?

İmanın zayıflığının alâmetlerinden birisi de nedir?

Ve en tahmidehüm alâ rızkı'l-lâh. "Allah'ın verdiği rızıktan dolayı onlara teşekkür etmek."

O da imanın zayıflığındandır.

Rızkı kim veriyor sana?

Allah veriyor. Allah'a hamd et, O'na şükret. İnsana şükrediyor, halbuki rızkı Allah vermiş.

Rızkı kim veriyor?

Fabrikatör mü, âmir mi, patron mu veriyor?

Hayır! Rızkı Allah veriyor. Allah bir insana rızık verdi mi cümle cihan halkı önüne set germeye çalışsa engelleyemez; rızık gelir. Allah bir insana rızık vermedi mi cümle cihan halkı getirse başına, ağzına kadar getirse; ağzına girmez, ağzından düşürtür Allah, yedirtmez. Yani rızkı insana Allah veriyor. Bu böyle mânevî bir kaide.

Ve en tahmidehüm. "İnsanları övmek, insanlara hamd etmek, teşekkür etmek" -ama rızkı Allah veriyor- bu da imanın zayıflığındandır. Allah'ı kızdıracak iş yaparak insanları memnun etmeye çalışmak iman zaafındandır, zayıflığındandır. Allah'ın verdiği rızka karşılık Allah'a şükretmek, hamd etmek lazım gelirken, kula teşekkür etmek de imanın zayıflığındandır.

Ve en tezümmehüm alâ mâ lemhü yü'tika'l-lâh. "Allah'ın vermediği şeyden dolayı onları kınamak."

O da imanın zayıflığındandır. "Falanca adam benim maaşımı vermedi; şöyle yapmadı, böyle yapmadı. Bana istediğim şeyi vermedi, iyilik yapmadı." vesaire. Ona kızıyor; zemmediyor, beğenmiyor.

O kim ki?

Allah vermemiş de ondan olmamış. Allah vermiş, nasip etmiş olsaydı, eline gelirdi. Nasip etmediğine göre Allah vermemiş. Onun için "Falanca vermedi sanıp da ona kızma!" demek istiyor. İmanı bütün olan insan, fâil-i hakîkî olarak Allah'ı görüyor; "Veren Allah, alan Allah." diyor; aradakilere takılıp kalmıyor.

İmanı zayıf olan insan da birisi bir rızık, bir nimet verdi mi "Hay Allah senden razı olsun!" diye Allah'ı bırakıp onu methediyor; vermediği zaman da Allah'ın vermediğini anlamayıp vermeyene kızıyor. Ne vermediğine kızacak ne verdiğine Allah'ın vermiş olduğunu anlamayacak şekilde iltifat edecek. Ne de Allah'ı kızdıracak bir şeyler yaparak insanların gönlünü almaya çalışacak. Öyle şey yok! Dalkavukluk yok! Allah'ın sevmediği şeyi yapmak yok!

"Şu üç davranış imanın zayıflığındandır." dedi; hatırlayalım:

1. Allah'ı kızdıracak bir şeyler yaparak insanları memnun etmeye çalışmak. Ana fikri, insanları memnun etmeye çalışmak ama esasında yaptığı şeyle Allah'ı kızdırıyor. Bu, imanın zayıflığındandır.

2. Allah'ın verdiği rızık için Allah'a şükretmek gerekirken şükretmeyip, mün'im-i hakîkîyi görmeyip aradaki vasıtayı esas kaynak sayıp minnettarlığı ona duymak.

3. Allah'ın vermediği şeyi, Allah'ın vermediğini anlamayıp "falanca vermedi, filanca vermedi" diyerek kullara kızmak.

Bunların üçü de iman zaafındandır, eksikliğindendir.

İnne rızka'l-lâhi lâ yecürrühû hırsu harîsin. "Çünkü Allah'ın rızkını insana, harisin hırsı çekip getirmez."

İlk dersimiz kalp dersidir. Kalp dersinde diyoruz ki:

Lâ fâile illâ hû. "Fâil-i hakîkî Allahu Teâlâ hazretleridir."

Veren, alan, yapan, eden, nimet veren, vermeyen, yaşatan, öldüren hep O'dur. Bu anlaşılsın diye ilk derste tesbihat olarak bunu çektiriyoruz.

Biz o bilgiyi nereden çıkarmışız?

İşte bu hadîs-i şerîflerden. Büyüklerimiz bu hadîs-i şerîfleri okumuşlar, hazmetmişler. Koyunun türlü türlü otları yiyip hazmedip de ak bir süt halinde memesinden yavrusuna, kuzusuna süt verdiği gibi… Diken yiyor, ot, kabuk, arpa yiyor vesaire ama hepsi süzülüyor, memeden yavruya zahmetsizce, gayet nefis, hayat için gelişme için gerekli her türlü malzemeyi, gıdayı ihtiva eden süt çıkıyor. Büyüklerimiz öyle yapmışlar, kendileri nerelerden, ne zahmetlerle bilgileri toplamışlar, bize; "Şöyle yap!" demişler. O sütü içmeyeceksen, bu güzel gıdayı almayacaksan taş ye, taş kökü ye!

Umumiyetle niyetle böyle oluyor.

"Allahu Teâlâ hazretleri hikmeti, celali ve azametiyle rahatlığı, sevinci ve ferahı yakînde ve rızâda koydu."

Sağlam, şeksiz imanda, Allah'a rızâ ve teslimiyet duygusunda ne vardır?

Rahatlık ve ferahlık vardır. Allah hikmetiyle bu sağlam iman, Allah'a rızâ ve teslimiyet sahibi olan insana rahatlık; raht ve ferah ve sevinç veriyormuş. Allah hikmetiyle, celâl ve azametiyle bu rahatlık ve ferahı, yakîn ve rızâ duygusu içine koydu. Yani kim yakîn ve rızâ duygusuna sahipse raht ve feraha sahip oluyor.

Demek ki aslında raht, ferahlık sevinç ve sürûr neredeymiş?

Yakîndeymiş. Şeksiz imandaymış ve bir de rızâ-i teslimiyet Allah'ın hükmüne râzı olmak, teslim olmaktaymış.

Ve ceale'l-hemme ve'l-hüzne. "Üzüntüyü, mahzunluğu, hüzünü ve tasayı" fi'ş-şekki ve's-suht. "Şek etmekte, tereddüt etmekte, şüphelenmekte ve's-suht ve Allah'ın hükmüne razı olmayıp da Allah'a âsî olmakta koymuştur."

Şek yakînin zıttı oluyor. Bir kul şek ve tereddüt içindeyse, yakîni yoksa mutlu değildir; üzüntülü ve huzursuzdur. Şek içindeyse ve suht içindeyse yani Allah'ın hükmüne razı değil ve O'na kızıyor:

"Ona zenginlik verdi bana vermedi. Ona mersedes verdi, benim kağnı arabam bile yok. O sıhhatli ben hastayım. O Boğaziçi'nde oturuyor ben kulübede yaşıyorum."

Allah'a kızıyor.

"Kâfire daha çok verdi."

Ama Allah kâfiri sevmiyor! Bu iş böyle değil!

Nasıl olacak?

İmanın kavî olacak ve Allah'ın hükmüne rızası olacak. Bu hadîs-i şerîften bunu anlıyoruz. Hatırda kalsın diye parça parça okuduğumuz hadîs-i şerîfi, bir de derli toplu terceme edelim.

Ebû Saîd el-Hudrî hazretlerinden rivayet edildiğine göre Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem hazretleri şöyle buyurdular:

"İmanın zayıflığının alametlerinden birisi Allah'ı kızdıracak şeyler yaparak insanları memnun etmendir. İkincisi Allah'ın verdiği rızka karşı Allah'a değil insanlara şükran duygusu duyman, onları methetmendir. Allah'ın vermediği nimetten dolayı da insanlar vermiyor sanıp o kimseleri zemmetmendir, kızmandır. Bunların üçü de imanın künhüne vakıf olamadığını; yakîninin, şeksiz imanının olmadığını, imanının zayıf olduğunu gösteren alâmetlerdir."

İmanı kuvvetli olan insan bilir ki insanlar kızsa da kızmasa da Allah'ın rızasını araması lazımdır. Onu söyler, onu yapar. İnsanlar ister beğensin ister beğenmesin; rızkın, nimetin, kısmetin Allah'tan geldiğini bilir. Geldiği zaman Allah'a hamdeder; gelmediği zaman da da insanlara kızmaz aldırmaz. Aldırmamışlar; eskilerin tavrı bu. Çünkü hırslı bir insanın hırsı Allah'ın rızkını def edemez veya istemeyen bir insanın aleyhte çalışması engelleyemez.

İnne rızka'l-lâhi lâ yecurruhû hırsü harîsin ve lâ yerüdduhû kurhü kârihin. "Allahu Teâlâ hazretleri hikmet ve celaliyle rahatlığı ve ferahlığı sağlam iman olan yakînde ve rızâ-i teslimiyette koymuştur. Tasalılığı, mahzunluğu ve hüzünlülüğü de imanın şekle ve karışık olmasında, tereddütlü olmasında ve Allah'a rıza göstermeyip hükm-ü kadere kızmakta koymuştur."

Duygusu öyle ise öyle. İyi şey eken de iyiliğinin karşılığını görür demek oluyor.

Allah-u Teâlâ Hazretleri cümlenizden razı olsun. Cümlenizi Peygamber Efendimiz'in sevgisine, şefaatine iltifatına nail eylesin. Peygamber Efendimiz'in has ümmeti olmanızı nasip eylesin. Dünya ve ahiretin her türlü tehlikelerinden koruyup, dünya ve ahiretin her türlü hayırlarına erdirdiği kullarından eylesin. Firdevs-i Âla'da Peygamber-i zişanımıza cümlenizi komşu eylesin. Cennet nimetleriyle mütene'ım eylesin.