12.10.1996 - Ebû Osmân el-Hîrî A

Eûzübillâhimineşşeytânirracîm. Bismillâhirrahmânirrahîm

El-Hamdülillâhi rabbi'l-âlemîne hamden kesîran tayyiben mübâreken fîh. Kemâ yenbeğî li-celâli vechihî ve li-azîmi sultânih.

Ve's-salâtü ve's-selâmü alâ seyyidinâ ve senedinâ ve mededinâ Muhammedini'l Mustafa. Ve alâ âlihî ve sahbihî ve men tebiahû bi ihsânin ilâ yevmi'l cezâ.

Emmâ ba'd:

Aziz, muhterem ve sevgili kardeşlerim!

Çok kıymetli bir âlimin; Ebû Abdirrahman es-Sülemî'nin -rahmetullâhi aleyh ve kaddesallâhu rûhahû- yazmış olduğu çok değerli, mümtaz bir kitap olan Tabakâtu's-sûfiyye’sini okuyoruz. Ebû Abdirrahman es-Sülemî tasavvuf büyüklerinin hayatlarını ve mübarek fikirlerini toplamış, böyle bir eser meydana getirmiş. Ve bu eseri çok kıymetli Mısırlı bir profesör de çok güzel dipnotlar, ilaveler, açıklamalar yaparak neşre hazırlamış. Henüz Türk dilimize tercüme edilmemiş bir kaynak eser olduğu için; tasavvuf konusunda en salahiyetli, en meşhur, en büyük, en kıymetli şahısların sözlerini ve fikirlerini buradan öğrenebiliriz diye bu kitabı okuyoruz.

Dinin inceliklerini; yüksek seviyeli evliyâullah, muttakî, salih, muslih, mübarek kulların din hakkındaki görüşlerini anlamamıza yardımcı olan çok güzel bir kitap okuyoruz; Ebû Abdirrahman es-Sülemî'nin Tabakâtu's-sûfiyye adlı eseri. Ebû Osman-ı Hîrî hazretlerinin hayatını okumaktayız. 174. sayfanın 20. fıkrasında kalmıştık; onu okuyacağız.

Ebû Osmân-ı Hîrî hazretleri şöyle buyurmuş:"

Kâle ve kâle Ebû Osmân. "Aynı râvinin rivayet ettiğine göre

es-Sabru ale't-tâati hattâ lâ tefûteke't-tâatü ve's-sabru ani'l-ma'siyeti hattâ tencüve mine'l-ısrâri ale'l-ma'siye.

Peygamber Efendimiz'in en çok tavsiye ettiği, güzel ahlakın en güzellerinden, insana en çok sevap kazandıranlarından bir tanesi sabırdır. Sabretmek; "nefsine hâkim olup duygularına hâkim olup tavrını, durumunu değiştirmeyip çeşitli durumlar karşısında metanet göstermek, dayatmak, direnmek, dayanıklı olmak" mânasına geliyor.

Sabrın çeşitleri çoktur, sabredenlerin mükâfâtı çok yüksek olacaktır.

İnnemâ yüveffe's-sâbirûne ecrehüm bi-ğayri hisâb. "Allah, hesaba sığmayacak kadar büyük mükâfatlar verecek, onun için sabretmeyi öğrenmemiz lazım.

Nelere sabredilir?

Burada Ebû Osman hazretleri iki çeşit sabırdan bahsediyor:

es-Sabru ale't-tâ'ati. "Allah'ın emirlerini tutup Allah'a itaat etmek, yolunda ibadet ve taate sabretmek."

Namaz kılacaksın, devamlı olacaksın, sabredeceksin. Namazı bir kılıp bir bırakmayacaksın. İbadetlerini ihmal etmeyeceksin. Allah yolunda zikzaklar çizmeyeceksin, yalpalamayacaksın, bir düşüp bir kalkmayacaksın, ibadet ve taatte sabredeceksin. Bu lazım, çok gerekli!

Çünkü bazı insanlar; sabırsız, dayanıksız, metanetsiz insanlar, bunu böyle yapmaz. Halbuki hayırlı şeylerin yapılmasında sabır göstermek, devamlı olmak, sebat etmek lazım.

"Sebat etmek" ne demek?

"Sabit durmak" demek. Sebat, sabit durmaktan geliyor. Sabır da; duygularına hakim olma, kendisini sıkmak, tutmak mânasına geliyor. Birisi duygunun adı birisi tavrın adı olmuş oluyor. Sabretmeyi hem kendimize hem çoluk çocuğumuza öğretmeliyiz. Çünkü iyi şeyler zahmetli olabilir. Hac iyi bir şey, sevaplı bir şey; zahmetli. Oruç iyi bir şey; zahmetli. Namaz çok sevaplı bir şey; kulu Allah'a yaklaştırıyor, mü'minin miracı oluyor; zahmeti var. Tahammül etmek, onları göğüslemek lazım, Allah'ın daha başka emirleri de öyle. Buralarda sabır lazım.

Hattâ lâ tefûteke't-tâatü. "İbadet ve taatleri elden kaçırmayasın, fırsatları kaçırmayasın, sevaplar elden kaçıp gitmesin." diye ibadet ve taatte sabır lazım.

Sabredemiyor; sabah namazına kalkamıyor, gece namazına kalkamıyor, emri tutamıyor, vefa gösteremiyor; tarikate giriyor, gevşiyor çıkıyor; tesbihlerini bir çekiyor bir çekmiyor; hocasını bir seviyor bir soğuyor, çeşitli olaylardan kızıyor. Yazın soğuyor, kışın ısınıyor. Çeşit çeşit şeyler olmaz. Müslüman sağlam malzemeli olmalı, sağlam malzeme teşkil etmeli.

Misal olarak söylüyorum. Mesela Amerikalılar Newyork şehrine 114 katlı bina yapmış.

Neden yapmışlar?

Çelikten yapmışlar.

Çelik nasıl?

Dayanıklı bir malzeme.

Bizim komşu da gecekondu mahallesinde bir katlı bir ev yapmış ama yine yıkılıyor. Adam 114 katlı yapmış duruyor; bu bir kat yapmış, yıkılıyor.

Neden?

Briketten yapmış; kömür tozlarını sıkıştırmış, yapıştırmış. Yapışsa bile kömürün kendisi çürük. Yapıştığı yerden kopmasa bile ortasından kopuyor. Üstüne yük binince dağılıveriyor. Gösterişi var ama briket yük taşımıyor.

Mü'min böyle olmayacak; çelik gibi olacak.

Çeliğin eski dilde adı nedir?

Demirdir, timurdur. Timur da "demir" demek. Bir de "pulat" diyoruz, pulat da "çelik olmuş demir" demek.

Müslümanın çelik gibi dayanıklı olması lazım, ibadete müdavim olması lazım, dağılıvermemesi lazım. Briket gibi toz toprak oluvermemesi lazım. Biraz yük binince çatlayıp patlamaması lazım.

İnsan buna ne zaman alışır?

Küçükten alışır. Küçükten alıştırırsan alıştırırsın. Büyüdüğü zaman yan çizer, yükün altına girmez. Küçükten alıştıracaksın. Tembelliğe, çalışmamaya, bedavadan yemeğe alıştı; uyumaya, yiyip içip yan gelip yatmaya, eğlenmeye alıştı.

Ne olacak?

İşe gelmez.

"İşe gel." dersin; parayı bedava yemeye alıştığı için çalışmaya tahammül edemez. "İbadete gel." dersin; ibadete tahammül edemez. Olmaz!

Küçükten bunu çocuklarımıza öğretmeliyiz, kendimiz de sebatlı olmalıyız. Bazı sebatlı, yaşlı, mübarek, sakallı, aksakallı eski insanları görüyorum, çelik aklıma geliyor. Pulat, çelik. Maşaallah; vefası, ahlakı, ibadetleri sapasağlam.

Düzce'de bir adam köyde oturuyormuş. Evinin olduğu yerle cami arası beş kilometreymiş, bir saatlik yol. İhtiyar adam namaza bir saatte yürüyecek. Hiçbir sabah namazını evinde kılmamış. Hep camide kılmış; bak, çelik gibi adam.

"Bugün kar yağdı, bugün yağmur yağdı, bugün dizim ağrıyor, bugün başım ağrıyor." demiyor, muntazam.

Böyle olacağız!

Adam yatıyor, halteri alıyor; kaldırıyor indiriyor, kaldırıyor indiriyor.

Neden?

"Pazıları kuvvetlensin, omuzu kuvvetlensin." diye.

Neden koşturuyor; bir iki saat ter döküyor, idman yapıyor?

Kuvvetlenmek için.

Çalıştıkça kuvvetleniyor; salıverdikçe çalışmayan uzuvlar zayıflıyor. İnce bacaklı, ince kollu, zayıf, nahif… Dokunuveriyorsun, çat, kolu kırılıyor, hadi sırıkçıya götür, alçıya al, sardır vesaire. E dayanıksız!

Avusturalya'da bizim işçi kardeşimizle komşusu olmadık bir şeyden kavga etmişler. Karşısına komşusu çıkmış. O İngiliz usulü "gardını almak" diyorlar ya, yumruklarını sıkmış, karşısına geçmiş. Çocuğu da yanında, ikisi de okkalı kilolu, bizimki de Anadolu'nun bir evladı, sakallı. Çankırı'dan mıymış, Yozgat'tan mıymış? Neyse. İri yarı İngiliz, yumruklarını kaldırmış, bizim zavallı hacıya bir yumruk vurmuş. Vurmuş ama İngiliz, olduğu yerde "ay vay, ay vay, ay vay!" diye dönmeye başlamış. Yumruk vurduğu kolu, bilmem kaç yerinden kırılmış. Hastaneye götürmüşler. Bizimki daha bir şey yapmadı; yumruğu yedi ama İngiliz'in kolu kırıldı, hastaneye götürmüşler. Doktor demiş ki;

"Yumruğunu duvara mı vurdun?"

"Yok. Bir Türk ile kavga ediyorduk da ona vurdum."

"Ya" demiş, "Senin aklın yok mu? Onlarla kavga edilir mi? Onlar Anadolu'nun güneşinde, oksijeni altında harman yaparak çalışırlar; onların kemikleri çelik gibidir." demiş.

Avusturalya'da oksijen az, adamlar puff oluyorlar, briket gibi oluyorlar. Yumruğu kendisi vurmuş, kolu bilmem kaç yerinden kırılmış.

Biz ibadette de böyle görüyoruz, müdavim; ömründe namazı hiç evinde kılmamış, hep camiye gitmiş.

Evet, ibadet ve taate sabredecek. "İbadet ve taati, sevapları kaçırmasın." diye, o b

izim eski Osmanlı büyüklerimiz gibi, aksakallı büyüklerimiz gibi, hacı babalar gibi dayanıklı olacak; bu bir.

İkincisi;

Ve's-sabru ale'l-ma'siye hattâ lâ tencüve mine'l-ısrâri ale'l-ma'siye. "Bir de günaha düşmemek için insanın kendini tutması var. O da masiyete, isyana karşı sabır."

Arkadaşlarını görüyor, günah işliyorlar. Mahalledeki bütün çocuklar, piyasadaki arkadaşları, komşuları günah işlemeye gitmişler; "Bu akşam sen de gel, Çamlıca'da içeceğiz, kafayı bulacağız, eğleneceğiz."

Ne yapıyor?

"Çok eğlence var, güzel yere gidiyoruz, çok manzaralı bir yer, çok pahalı, beş yıldızlı…"

Ne yapıyor?

"Hayır!" diyor.

Bu nedir?

Bu da bir sabırdır.

"Ya kalk işte, maça gidelim, şuraya gidelim, buraya gidelim."

"Onu da çok severim ama ne yapayım?"

Hayır, gitmiyor.

Bir de günahlara karşı insanın içinde meyil, arzu olsa bile ona da fren yapmayı öğrenmesi lazım,

Neden?

Hattâ tencüve mine'l-ısrâri ale'l-ma'siye. "Artık günaha müdavim olmak durumuna düşmemesi için. O duruma düşmekten kurtulması için. Alışıp da artık vazgeçemez duruma düşmemek için."

İki çeşit sabır lazım; bir, ibadete taate sabır. İki günaha karşı meyli olsa bile canı çekse bile kendini tutmak.

"Şuraya baksam gözüm hoşlanacak, ama bakmayacağım!" falan gibi.

Bu ikisini de çoluk çocuğumuza öğretmemiz lazım. Kendimiz de öğrenmeliyiz, bu iki çeşit sabrı da çoluk çocuğumuza, hanımımıza, kendimize, arkadaşımıza, sorumluluğu bizim omzumuzda olan insanlara öğretmemiz lazım.

Çocuklarımızı; "A evladım, hoşuna gitse bile günahlardan kendini tutmayı öğren. Zor gelse bile ibadetleri yapmayı öğren." diye yetiştirmeliyiz. "Çocuk çelik gibi olsun, dağılmasın, toz toprak olmasın, çürük olmasın." diye bu ikisini öğretmemiz lazım. Öğretince alır, alışır.

Bakıyorum ordudan emekli kardeşler, genç yaşında emeklilik hakkını elde etmiş ama duramıyor.

Neden?

Orduda şu saatte kalkmaya, şu vakte kadar meşakkatli çalışmaya alışmış; duramıyor artık. Muntazam çalışacak, tabi başarılı oluyor.

Neden?

Alıştı.

Bu iki şeyi, sabrın iki güzel çeşidini öğrenmeniz lazım.

Kâle ve kâle Ebû Osmân. "Aynı râvi rivayet etmiş ki Ebû Osmân-ı Hîrî hazretleri şu sözü de buyurmuş:"

el-Firâsetü zannu vâfaka's-savâb ve'z-zannü yuhtıu ve yüsîbü fe-izâ tahakkaka fi'l-firâse tahakkaka fî-hukmihâ li-ennehû iz-zâke yahkümü bi-nûri'llahi te'âlâ lâ bi-nefsih.

Firâset kelimesini biz "feraset" diye söylüyoruz. Bu Farsça tesiriyledir; i'ler biraz e gibi okunur, Farsça'dan geliyor. Mesela İranlılar mive der, biz 'meyve' deriz. Esreli yazılılarda e gibi okudukları için biraz e'ye yakın söylüyoruz; oradan almışız.

Firâset, "bir zandır, bir çeşit zannetmektir, kanaattir, sanmaktır."

Vâfaka's-savâb. "Doğruya mutabık düşen, uygun düşen bir zandır."

Zannediyorsun ama bak öyle çıkıyor, tamam firaset budur.

Bu doğruya mutabık olursa ve'z-zannü yuhtıü ve yusîbü zanneder; bazen insan hata eder, "Yanılmışım, yanlış zannetmişim, öyle sanmıştım ama öyle çıkmadı." der. Bazen de isabetli olur. Ama eğer insan doğruya tam isabet etmeye, doğruyu isabetli zannetmeye alışırsa; "Şu şöyle olacak." diyor, dediği gibi oluyor.

Bu artık ne demek?

"Zan ve ferasette ustalaştı." demek.

Fe-izâ tahakkaka fi'l-firâseti. "İnsan ferasette böyle ustalaşırsa."

Tahakkaka fî-hukmihâ. "Artık bir şey hakkında bir kanaat söylediği zaman isabet eder."

Çünkü idmanlı; yapa yapa bu meziyeti, bu kabiliyeti gelişti.

Li-ennehû iz-zâke yahkümu bi-nûrillah, çünkü o zaman Allah'ın nuru ile hükmünü verir.

Lâ bi-nefsihî. "Kendi nefsinin hükmüyle değil; Allah'ın yardımıyla hüküm verir, Allah yardımcı olur."

Onun için hükmünde de tam ustalaşmış, isabet etmiş olur, İlk baştaki "Bazen oluyor bazen olmuyor." durumu geçer.

Demek ki Allahu Teâlâ hazretlerinin nuruyla baktığı zaman zannı isabet etmeye başlar. Allah yardım ettikçe zannı tam isabet etmeye başlar, olacak işle tam uygun düşmeye başlar.

Demek ki Allah yardım ediyor. O zaman artık hükmü iyi olur.

Bu nasıl olur?

Bu, Allah'ın kendisine nur vermesiyle olur; Allah yardım edecek, nur verecek, sevecek de ondan sonra olur.

Onun için Allah'ın sevdiği işleri yapmaya devam etmek lazım. Ettikçe Allah onun zannını isabetlendirir, ferasetini kuvvetlendirir. Sonunda Allah'ın nuruyla baktı mı, Allah'ın yardımıyla ciğerinin köşesini anlayacak, görecek duruma gelir

Buradan şunu anlıyoruz ki kendimizi Allah'a sevdirmeye çalışacağız; Allah'ın sevgili, edepli, itaatli kulu olmaya çalışacağız. Allah'ın yardım edeceği iyi bir kul olmaya çalışacağız. İnsan; kızdığı, gazap ettiği, sevmediği kul olarak hareket ederse bunların hepsinden mahrum olur.

Kendimizi Allah'a beğendirmeye çalışalım.

Umumiyetle insanlar kendilerini kime beğendirmeye çalışırlar?

Başka insanlara. Berbere gitmesi, tıraş olması ondandır. Güzel elbise giymesi, kokular sürünmesi, tavırları edaları ondandır. Konuşması, kendisine bir hâl vermesi ondandır.

Neden?

"Karşısındaki kendisini beğensin." diye.

Ekseriyetle insanlar, başkalarının kendisini beğenmesini isterler. Duygularının kökünü araştırırsan başkasına kendini beğendirmek istediği çıkar. Bu adamın böyle konuşması, söylemesi...

Nedir bu?

İşte ne bileyim, kendisini beğendirmeye çalışıyor. Halbuki o doğru değil! İnsanlar beğense ne olacak, beğenmese ne olacak kardeşim?

İnsanların hiçbiri beğenmese Allah beğense yeter. İbrahim aleyhisselam öyle olmuş:

İşte bir şehir halkı putperest bir İbrahim aleyhisselam bu tarafta; tek başına bütün ahaliyle mücadele etmiş. Allah'ın sevdiği kulu olmaya çalışmak lazım. Kendimizi Allah'a beğendirmeye çalışmamız lazım.

Bizim kusurumuz ne?

Kendimizi başkalarına beğendirmeye çalışıyoruz. İnsan kendisini Allah'a beğendirmeye çalıştığı zaman kibir kalmaz, ucub kalmaz; kendini beğenmişlik, burnu büyüklük, ukalalık, kızgınlık kalmaz.

O bir laf söylemiş; "Sabredeyim de Allah sevsin." der, sabreder, geçer. O bir kötülük yapmış; "Ben karşılık vermeyeyim de Allah sevsin." der, geçer.

Bu şekilde hareket ettiğin zaman birçok kötü huydan kurtuluyorsun. Birçok şer başına gelmiyor Bela da def olup gidiyor. Ama insanlara kendini beğendirecek zihniyetle yaşarsan o zaman kibirli, kendini beğenmiş olursun, burnu büyük olursun, başkasının nasihatine kızarsın. Çalım atarsın, fiyaka yaparsın; istediğin olmayınca sinirlenirsin. Bütün kötülükler de oradan oluyor.

Demek ki kendimizi kullara değil, Allah'a beğendirmeye çalışacağız. Kullar önemli değil; hepsinin rızkını Allah veriyor. Hepsini yaratan, hepsine hâkim olan Allah. Biz kendimizi Allah'a beğendirmeye çalışalım.

Allah-u Teâla Hazretleri cümlenizden razı olsun. Cümlenizi Peygamber Efendimiz'in sevgisine, şefaatine, iltifatına nail eylesin. Peygamber Efendimiz'in has ümmeti olmanızı nasip eylesin. Dünya ve ahiretin her türlü tehlikelerinden koruyup, dünya ve ahiretin her türlü hayırlarına erdirdiği kullarından eylesin. Firdevsi Âlâda Peygamber-i Zişan’ımıza cümlenizi komşu eylesin. Cennet nimetleriyle mütena'ım eylesin.