El Cezeri - Kitabı ve İçeriği

Otomatik makineleri ilk defa yapan İslam bilgini, Sibernetik Biliminin öncüsü ve babasıdır. Cizre'de doğduğu için Cezeri diye meşhur oldu. Kesin olmamakla beraber 1136-1206 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir. Cezeri, İslam medeniyetinin ileri olduğu Doğu Anadolu’daki imar ve ilim işlerinin örnek derecede yürütüldüğü zamanının ismi ile Kara Amed olan bugünkü Diyarbakır'da, Artuklu Sarayı’nda 32 yıl Reis-ül amal'lik (Başmühendislik) yaptı. Burada ilmi çalışmalar yapan Cezeri, aynı zamanda haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilmi olan sibernetik ilminin ilk kurucusudur. Yaptığı makineler ile bu ilmin temelini atmıştır. 

İnsanlarda ve makinelerde bilgi alış verişi, bunların kontrolü ve denge durumu sibernetiğin esas konusudur. Bu ilmin gelişmesiyle elektronik beyinler ve otomasyon denilen sistemler ortaya çıktı. Bu bakımdan İsmail Ebul-iz El Cezeri, yaptığı mekanik makinelerle bu ilmin temelini atmıştır. O, sadece otomatik aletleri yapmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştır. Zamanla gelişerek bilgisayarların ortaya çıkmasına imkân tanıyan bu bilim dalı, bilgi alışverişi, kontrolü ve denge durumunu inceler. 

Mucidimiz el-Cezeri sadece suyun kaldırma ve basınç gücünü kullanarak tamamen yeni bir teknik ve sistem kurmuş, krank milini icat etmiş, çok yönlü otomatik hareketler elde edebilmişti. Kurmuş olduğu otomatik sistemlerde ses (kuş, davul, zurna, ıslık gibi) ya da çığlık çıkması gerektiği anda bu sesleri de sağlayabilmişti. 

El Cezeri, Artuklu hükümdarı Mahmut’un emri üzerine, kendisini ilim dünyasında meşhur eden bugünkü adıyla "Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap" eserini yazdı.

Cezeri’nin kitabında, yaptığı makineler, kendi kendine öten tavus kuşları, otomatik saatler, robot filler, ele su döken robot insanlar, su saatleri, otomatik kontrol düzenleri, fıskiyeler, kan toplama kapları, şifreli anahtarlar gibi icatları ile pratik ve estetik birçok düzeni tasarladığı ve bunların nasıl uygulanabileceği yer almaktadır. Bu da, bize onun ne büyük bir su ve makine mühendisi olduğunu anlatır. 20.asrın başından itibaren batı dünyasında büyük ilgiyle karşılanan bu eserin İngilizce ‘ye yapılan tercümesinin önsözünde, meşhur bilim tarihçisi Prof. White Jr. “Birçok keşfin Leonardo da Vinci ve diğerlerinden çok önce Cezeri tarafından yapıldığını” belirtir.