Takiyuddin Raşid - Rasathane

16. yüzyılda bilim adamları tarafından gökbilim çalışmaları sürdürülürken, Osmanlı Devleti'nde de ilk defa rasathane kuran bir çağdaş gökbilimci göze çarpmaktadır. Mısır'da eğitim gören, çağından çok ileride, asrın önde gelen bilginlerinden biri olan, bir müddet kadılık ve müderrislik yapan, bu arada astronomi ve matematik alanında önemli çalışmalarda bulunan ve daha sonra da İstanbul’a gelerek ilk rasathanenin kurulmasını sağlayan Suriyeli bir Müslüman ilim adamıdır Takiyyüddin Raşid.

Suriye’nin Şam şehrinde 1526 yılında doğan Takiyüddin ilköğretimini burada yaptı, daha sonra Mısır’da dönemin tanınmış hocalarından fıkıh, hadis ve tefsir dersleri aldı. Bu dönemde İstanbul’a seyahat eden Takiyyüddin, ünlü ilim adamları ile dostluklar kurarak bilgi alışverişinde bulundu ve bilgisini arttırdı. Mısır’da Abdulkerim Efendi, eski gökbilimcilerden kalan ve kendisinde bulunan risaleleri verdiği Takiyyüddin‘e elinde bulunan gerekli rasat aletlerini ve aletlerin yapımına ait bilgileri içeren risaleleri de vererek matematik ve astronomi ile ilgilenmesini sağladı. Astronomi konusundaki deneyimini ve bilgilerini geliştiren Takiyyüddin 44 yaşında iken, 1570 yılında Mısır'dan üçüncü defa İstanbul'a geldi ve bir sene sonra 1571'de vefat eden Müneccimbaşı Mustafa bin Ali'nin yerine müneccimbaşılığa tayin edildi. İstanbul'da başta Hoca Sadeddin Efendi olmak üzere meşhur ulema ve önemli devlet adamları ile yakınlık sağlamış, Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa vasıtasıyla da Sultan III. Murad ile tanışmıştır. 

Takiyüddin eski İslâm rasathanelerinde kullanılmış olan aletleri büyük bir titizlik ile burada imal ederek bunların kullanılmasını sağlamış, ilaveten bazı yeni aletler de icat ederek gözlemlerinde ilk defa kullanmıştır. Şam ve Semerkant astronomi ekollerini şahsında birleştiren Takiyüddin, Güneş ve Ay tutulmaları ile çeşitli gözlemler yapmıştır. Ramazan 985/Eylül 1578 tarihinde İstanbul'dan bir ay süreyle gözlenen kuyruklu yıldızı da rasathaneden gece gündüz uyumadan gözlemiş ve gözlemlerinin neticelerini padişaha sunmuştur. İlk defa mekanik saat kullanarak çok dakik gözlemler yapmıştır. Ekliptik ile ekvator arasındaki 23 derece 27 dakikalık açıyı 1 dakika 40 saniye farkla 23 derece 28 dakika 40 saniye bulmuş ve gerçeğe en yakın ve doğru dereceyi hesaplamıştır. Güneş parametreleri hesabında da yeni bir yöntem uygulamıştır. Sabit yıldızların boylamlarının tespitinde ise Ay yerine Venüs'ü kullanarak daha dakik neticeler elde etmeyi planlamıştır. Osmanlılarda otomatik makineler üzerine ilk eseri de Takiyüddin yazmıştır.