İbn-i Şatır - Rasatlar ve Hesaplama Aletleri

Kendisinden, İslam Copernic’i diye söz edilen, çalışmalarıyla Kopernik’e ışık tutan İslam dünyasının sayılı astronomlarından, Şam'da yetişen büyük astronomi âlimidir. 1304 senesinde Şam'da doğdu. Astronomi, geometri ve yıldızlarla ilgili bilgileri, Ebü’l-Hüseyin bin Hasan Şatır'dan öğrendi. İlim öğrenmek için Kahire Ve İskenderiye'ye gitti. Buralarda yüksek matematik tahsili yaptı. Geometri ve hesap ilimlerinde Üstad oldu. Daha sonra astronomi ilmi ile uğraştı ve bu sahada zamanın en büyük âlimi oldu. Tahsilini tamamladıktan sonra Halep'e döndü, sonra Şam'a yerleşti. 1375 senesi Ağustos ayında Şam'da vefat etti. 

İbni Şatır’ın hizmetlerini iki noktada toplamak mümkündür: Matematik ve Astronomi. Onun matematiğe en önemli katkısı matematiği fevkalade denebilecek şekilde basitleştirmesidir.

Astronomideki hizmetleri ise modern astronomiye temel olabilecek ve Rönesans mimarlarını dahi etkileyebilecek kadar önemlidir. Bir çok rasatlar yaptı; güneşi ayı ve gezegenleri inceledi. Daha 27 yaşlarında iken Şam’da yaptığı gözlemler sonucunda astronomi tarihinde mühim bir yer tutan güneş ve ay teorilerini ortaya attı. Astronomi ilminde söz sahibi olan İbn-i Şatır, birçok rasat ve hesap aleti keşfetti. Bu aletlerin yapılış ve kullanılışları hakkında kitaplar yazdı. Usturlap adlı astronomi aletini geliştirdi. Güneş saatleri üzerinde durdu. Batla Myus’un eserlerini açıkladı.

İbn-i Şatır, yaptığı astronomik aletlerle de tanınmıştır ki; kendi icadı olan bu aletlerden bir kısmı gözlem için yapılan aletlerdir. Güneşe ayarlı namaz vakitlerini tayin aleti ve Halep Müzesindeki portatif güneş saati bunlara çok iyi iki örnektir. Diğerleri ise, hesaplama aletleridir. Bunlardan en önemlisi Rubu dairesi adlı hesaplama aletidir. Alet, astronomide çok geçen trigonometrik oranlar hesabı, çarpma, bölme, kök alma gibi işlemleri kolayca gerçekleştiren bir hesap cetvelidir.

Ünlü Müslüman ilim adamı İbn-i Şatır, uzun seneler süren astronomik gözlemler neticesi, Batla Myus’un öne sürdüğü dünya merkezli gezegenler sisteminin hatalı olduğunu da ispatladı. Nitekim İbn-i Şatır güneş merkezli sistemin kurucusu oldu. 

Batı ve İslam âleminde büyük tesiri olan İbn-i Şatır, ancak 20. asrın ortalarında tanınabilmiştir. Tam beş asır boyunca, onun nazariyeleri ve başarıları, Copernic'e mal edilmiş ve öğretilmiştir. İbn-i Şatır'ın eserleri incelendiğinde, Copernic'in olduğu kabul edilen başarıların birçoğunun bu büyük bilginine ait olduğu gün gibi ortaya çıkmaktadır.