Kemaleddin Demiri - Zooloji

Varlıkların yaratılış özellikleri üzerine geniş incelemeler yaparak eserden müessire Yüce Yaratan'ın sonsuz kudretini nazarlara vermeye çalışan Kemaleddin Demîrî, ünlü bir İslam zooloji bilginidir.

Asıl adı Muhammed bin Musa bin Ali ed-Demîrî’dir. Batılılardan 400 yıl önce zooloji konusunda ilk ansiklopediyi yazan bu bilginimiz ve Batı dünyasında “Müslümanların Buffon’u” unvanı ile anılan Demîrî, Miladi 1344 senesinde Mısır’ın Dimyat şehri yakınlarında Demire adlı büyük bir kasabada doğdu. Buna bağlı olarak da Kemaleddin Demîrî diye şöhret buldu. Miladi 1405 senesinde Kahire’de vefat etti. Mezarı, Ali Beyyumi Camii yakınındaki Sabuni Mescidi bahçesindedir.

Demîrî gençlik çağlarında terzilik mesleği ile geçimini temin etmiş, daha sonraları ilme olan düşkünlüğünden dolayı mesleğini bırakarak kendini ilme adamıştır. Zamanının din ve fen ilimlerinde yetiştikten sonra, Ezher Medresesinde hadis, tefsir, fıkıh, Arap dili ve edebiyatı gibi birçok ilimleri okutmuş ve fen ilimlerinden Hayvan Bilimi (Zooloji) alanında söz sahibi olarak dini ve fenni konularda bir kısım eserler kaleme almıştır. 1379 -1399 yılları arasında, Mekke-i Mükerreme'de ikamet etti ve ilim öğrenmeye devam eden Demîrî burada ilmi tetkiklerini derinleştirdi. Daha sonra tekrar Kahire’ye dönerek, ilme tutkunluğu, doyumsuzluğu ve yaptığı araştırmalardan ötürü Ezher Üniversitesinde tekrar eğitime başladı. 

Kemaleddin Demîrî‘nin şöhrete kavuşmasını sağlayan onun "Hayat'ül Hayavan" adlı meşhur eseri oldu. Demîrî, Zooloji konusunda uzun araştırmalar sonucu alfabetik-ansiklopedik olarak tertip ederek kaleme aldığı bu büyük eserde, her hayvan hakkında çok fenni bilgiler vermiş, hayvanların adlarına ilişkin dilbilimsel görüşlere, hayvanların tanıtımına, hayvanlardan bahseden hadislere, çeşitli fıkıh mezheplerinin hayvanlara ilişkin yargılarına, atasözlerine, hayvanların çeşitli bölümlerinin tıbbî özelliklerine ve rüyadaki yerlerine ilişkin 1069 maddeye yer vermiştir. Ayrıca özellikle Arap şiirini inceleyerek, ediplerin, hayvanların huy ve tabiatları ile ilgili yazdıkları manzum bilgilere de yer vermiştir. Böylece, hem edebiyat ve lügat hizmeti yapıyor, hem de zooloji ilmine büyük ölçüde katkıda bulunmuş oluyordu. Eserin önemli vasıflarından birisi de, o devre kadar henüz adı duyulmamış hayvanlara yer vermesi ve bunların tasvir ve tarifini yapmasıdır. Bir de hayvanlardan yapılabilecek tıbbi ilaçlar hakkında bilgiler vermiştir.

Demîrî'nin Hayat’ül-Hayavân adlı eseri ilmi çevrelerde hayret ve takdirle karşılanmış ve sahasında ilk eser olarak kabul edilmiştir. Kitabın dikkat çekici bir diğer yönü de Müslüman bilginlerin ilmi sadece dinî sahalarda sınırlandırmayarak diğer fennî ve felsefî sahalarda da geliştirip yaydıklarının açık bir belgesi olmasıdır.

Kaleme alındığı dönem için çok büyük yenilikler getirmiş olan eser, günümüz zooloji bilginleri arasında da tarihin en değerli eserleri arasında sayılıyor.