Biruni - Dünyanın Çapı

Yaşadığı çağa damgasını vurup "Biruni Asrı" denmesine sebep olan bilgin 15 Eylül 973 tarihinde Harezmî’de doğdu.  Arapça yazdığı kitaplarda sık sık Türkçe kelimeler kullanmış ve Türk bilgini olarak tanınmıştır. Biruni ya da Beyruni ismiyle ün yapmış olup, batı dünyasında Aliboron adıyla bilinmektedir. Harezmşahların himayesinde ve saray terbiyesinde yetişmiştir. Bu aileden bilhassa Mansur, Biruni'nin çok iyi bir eğitim alabilmesi için her imkânı sağlamıştır. 

Yaşadığı çağa “Biruni Çağı” dedirten bir âlimdir. Araştırmacı ruhu, öğrenme hırsı ve sönmeyen azmiyle birleşince 17 yaşında eser vermeye, astronomi alanındaki çalışmalarına ise 995 yılında, daha 22 yaşında iken Güneş’in ve gezegenlerin eğimini saptayarak başladı. 

Me'munilerin başkent Kas'ı alıp Harezmşahları tarihten silmeleriyle Biruni'nin çalışmaları biraz aksasa da ünlü bilgin Ebü'l Vefa ile buluşup rasat çalışmaları yapmaya başladı. 

Daha sonra Me'munilerin hükümdarlarından Ebü'l Abbas, sarayında Biruni‘ye bir daire tahsis edip, müşavir ve vezir olarak görevlendirdi. Bu durum, hükümdarların ilme duydukları derin saygının göstergesi, ilim adamının da devlet başkanları yanındaki yüksek itibarının belgesiydi.

Gazneli Mahmud Hindistan'ı alınca hocalarıyla Biruni'yi de oraya götürdü ve liyakatini bildiği Biruni’yi Hazine Genel Müdürlüğü'ne tayin etti. Kendisine sağlanan imkânlarla siyasi ve ilmi araştırmalarına devam etti.

"Üstad" diye saygıyla yâd edilen, yalnız İslam âleminin değil tüm dünyada çağının en büyük bilgini olan Biruni, 1051 yılında 78 yaşında Gazne 'de hayata gözlerini yumdu. 

Arapça, Farsça, İbranice, Rumca, Süryanice, Yunanca ve Çince gibi daha birçok lisan biliyordu. Matematik, Astronomi, Geometri, Fizik, Kimya, Tıp, Eczacılık, Tarih, Coğrafya, Filoloji, Etnoloji, Jeoloji, Dinler ve Mezhepler Tarihi gibi 30 kadar ilim dalında çalışmalar yaptı.

Vefatından sonra çoğu batı dillerine çevrilmiş ve defalarca basılmış 200 civarında eser bırakmış, bunlardan ancak 22 tanesi günümüze kadar gelebilmiştir. 

Biruni'nin dünyanın çapının ölçülmesiyle ilgili görüşü, günümüz matematik ölçülerine tıpatıp uymaktadır. Avrupa'da buna BÎRÛNI KURALI denmektedir.  Biruni, Newton ve Fransız Piscard’tan tam 700 yıl önce ekvatorun uzunluğunu Pakistan'da tespit etmiş, dünyanın çapını ve çevresini ölçmeyi başarmıştı. 

El-Kanunu’l-Mes’udi isimli eserinde, yeryuvarlağının büyüklüğünü saptamak amacı ile değişik bir yöntemden bahsetmekte ve bunun için Hint Okyanusu'nun kıyısında denizden yüksekliği 652 arşın olan, Zira el-Savda dağında kurulu Nendene Kalesi'nde yaptığı çalışmalar sonucu, bu yöntemle yerküre çevresini 6800 fersah yani yaklaşık 42516 km olarak hesaplamıştı. 

Bu günkü ileri teknolojide hesaplanan yer küre çevresi 40.225 km. olduğu bilindiğine göre o günün şartlarına göre aradaki fark normal sayılmaktadır. Zira hesaplamalarda kullanılan Arap mili, kara mili, deniz mili, fersah gibi ölçü ve dönüşüm farklılıkları bu farkı ortaya çıkartmıştır.