İbn-i Haysem - Optik Fizik

Asıl adı Ebu Ali el-Hasan bin el-Hasen olan İbn-i Heysem 965 yılında Basra’da doğdu. Kendisini ilim dünyasında sayılı isimler arasına katacak tahsiline burada başladı. Yüksek din ve fen ilimlerini burada öğrendi. Tahsilinin bir kısmını burada tamamladıktan sonra Bağdat’a giderek bilhassa; matematik, fizik, mühendislik, astronomi, meteoroloji, felsefe gibi ilimleri de öğrenerek büyük üne kavuştu. Kindi, Razi, Huneyn, Fergani, Battani gibi kendinden önce yaşamış doğulu müslüman filozof ve bilginlerin eserlerini inceledi.

Bağdat’ta üne kavuşan İbn-i Heysem asıl şöhretine Mısır’da ulaştı ve  Nil Nehri ile ilgili baraj projesi üzerinde çalışmalarda bulundu. Sonra da orada ilmi çalışmalarını sürdürerek birçok eser yazdı. İlim tarihçilerine göre; İbn-i Heysem'in hayatının bu dönemi en verimli ve başarılı devri olmuştur. Batıda Alhazen adı ile tanınan İbn-i Heysem 200 civarında eser verdikten sonra 1038 yılında Kahire’de vefat etti.

İbn-i Heysem'in fizik, astronomi, güneş ve ay sistemleriyle ilgili çok eseri vardır. Muhtelif ilim dallarında ortaya koyduğu terimler bugün hala kullanılmaktadır. Astronomideki modern başarıların kaynağı, İbn-i Heysem'in parlak görüş ve teorilerinden kaynaklanmaktadır. Mucidimizin insanlığa hizmetinin önemine binaen Ay yüzeyinde bulunan muhteşem kraterlerden bir tanesini de İbn¬i Heysem olarak isimlendirilmiştir.  

Fiziğin geniş bir dalı olan optik fizikte, temel kabul edilen bilgileri ilk defa keşfetti. Başka bir ifade ile optik fiziğin ilk kurucusudur. Bugün modern fizik olarak ifade edilen tecrübî fiziğin de ilk önderlerindendir. Batı Dünyasında, 13. yüzyıldan önce girmiş olan Kitâb'ül Menâzır adlı eseri, günümüzün optik fiziğinin temel konularını ihtiva eden ve dünyada konusunda ilk eserdir. Avrupa bilim dünyasında etkisini 700 yıl sürdürmüştür.

İbn-i Heysem, gözde görme olayının mercekle meydana geldiğini, iki gözün birden aynı şeyi nasıl gördüğünü, ışığın küresel ve parabolik aynalarda yansımasını inceleyerek aydınlığa kavuşturdu. Optikte gölgenin nasıl meyda¬na geldiğine dair bir teori ortaya attı. Fotoğrafın ilk modelini ve karanlık odayı ilk defa o denedi. Gökkuşağının nasıl teşekkül ettiğini ve bunda renklerin meydana gelişini gayet güzel bir şekilde izah etti. Billur küre şeklindeki küçük su taneciklerinden güneş ışığının kırılıp yansıma prensiplerini açıkladı. Özellikle ışığın yansıması konusunda fizik ve optiğe getirdiği yenilikler, altı asır boyunca dünya bilim çevrelerini etkilemiştir.

İbn-i Heysem İlmi incelemeler sonucu gözün görme olayını açıkladı. Öklid ve Batlamyus'tan beri herkes görme işini, gözden çıkan ışınların eşyaya ulaşarak, gözün eşyayı algılaması olarak biliyordu. İbn-i Heysem'e göre görme, eşyadan yansıyan ışınların göze gelmesi ve gözün arka odak noktasında birleşmesi üzerine gözün eşyayı görmesidir.