Hazini - Barometre

On ikinci yüzyılda Türkistan'da yaşamıştır. Merv sarayında hazinedar olan Abdurrahazin el-Metvezi'nin Bizans asıllı kölesidir. Sahibinin, hazin (hazinedar) olmasından dolayı el-Hazini nisbesiyle tanınmıştır. Hayatı hakkında çok fazla bilgiye sahip değiliz. Doğum tarihi bilinmemektedir. İlme merakı fark edilerek efendisi tarafından azat edilmiş ve eğitimi için her türlü imkân sağlanmıştır. Devrinde mümkün olabilen en iyi eğitimi gördü, özellikle felsefe ve matematik tahsil ederek, bu konuda kendisini mükemmel bir şekilde yetiştirdi. Daha sonra Melikşah’ın oğlu Sultan Sencer devrinde bir ilim ve edebiyat merkezi haline gelen Merv‘de, sarayın desteğiyle çalışma ve araştırmalarda bulundu. 1118 senesinden itibaren tanınıp meşhur oldu. 1155 senesinde vefat etti. Hazini'yi ilim dünyasına tanıtan ve astronomi ile ilgili en önemli ve en güvenilir eser olarak kabul edilen ziyc'ini Sultan Sencer için hazırladı. 

Yer çekimi ve terazilerle alakalı çalışmalar yapan fizik, astronomi ve matematik âlimidir. Fiziğin dinamik ve hidrostatik konularına ağırlık verip bilhassa hidrostatik üzerine yöneldi. Sıvıların yoğunluğunu ölçme aletini keşfetti. Yoğunlukları ölçmek için areometre kullandı. Sıvı maddelerin yoğunluğunu hesaplama metodunu ve cisimlerin hava içindeki ağırlıklarını hesaplamak için hikmet terazisi denilen beş kefeli teraziyi geliştirdi.

Hazini havanın ağırlığının bulunduğunu ve ölçülebileceğini ortaya koymakla, Toriçelli'den önce meseleyi ele almış ve incelemiş olmaktadır. Hazini, sıvılar gibi havanın da bir ağırlığının ve kaldırma kuvvetinin bulunduğunu ve hava içinde bulunan cismin ağırlığının, kaldırma kuvveti sebebiyle azalmış olduğunu ve cismin noksanlaşan bu ağırlığının, havanın kesafetine göre değişeceğini söyledi. Arşimet kanununun sadece sıvılar için geçerli olmadığını, gazlar için de söz konusu olduğunu ve bunun bütün sıvılar için böyle olduğunu ifade etti. Hazini'nin bu ve benzeri ilmi araştırmaları, basınç ölçme aleti barometrenin keşfedilmesinde temel teşkil etti. Böylece o, Toriçelli, Paskal, Boyle ve bazı diğer batılı bilim adamlarına öncülük etmiş oldu ve Akışkanlar Mekaniği ilmini kurdu.

Eserlerini inceleyen bilim adamları hayranlıklarını ifade ve itiraf etmekten kendilerini alamamışlardır. Fizik konularındaki buluşları, günümüzün modern üniversitelerinde incelenmekte olup, sahasına ışık tutmaktadır. Bilim Tarihi otoritelerinin çoğu, Hazini'nin bütün asırların fizik üstadı olduğunu, İbn-i Sina, Biruni ve İbn-i Heysem gibi üstatlarını bu sahada geride bıraktığını kabul etmektedirler.