11.01.1992 - Zünnûn-ı Mısrî A

Eûzübillâhimineşşeytânirracîm. Bismillâhirrahmânirrahîm

El-Hamdülillâhi rabbi'l-âlemîne hamden kesîran tayyiben mübâreken fîh. Kemâ yenbeğî li-celâli vechihî ve li-azîmi sultânih.

Ve's-salâtü ve's-selâmü alâ seyyidinâ ve senedinâ ve mededinâ Muhammedini'l Mustafa. Ve alâ âlihî ve sahbihî ve men tebiahû bi ihsânin ilâ yevmi'l cezâ.

Emmâ ba'd:

Aziz, muhterem ve sevgili kardeşlerim!

Çok kıymetli bir âlimin; Ebû Abdirrahman es-Sülemî'nin -rahmetullâhi aleyh ve kaddesallâhu rûhahû- yazmış olduğu çok değerli, mümtaz bir kitap olan Tabakâtu's-sûfiyye’sini okuyoruz. Ebû Abdirrahman es-Sülemî tasavvuf büyüklerinin hayatlarını ve mübarek fikirlerini toplamış, böyle bir eser meydana getirmiş. Ve bu eseri çok kıymetli mısırlı bir profesör de çok güzel dipnotlar, ilaveler, açıklamalar yaparak neşre hazırlamış. Henüz Türk dilimize tercüme edilmemiş bir kaynak eser olduğu için tasavvuf konusunda en salahiyetli, en meşhur, en büyük, en kıymetli şahısların sözlerini ve fikirlerini buradan öğrenebiliriz diye bu kitabı okuyoruz.  

Yusuf b. Hüseyin yekûlu semi'tü zennûni yekûl, ''Zünnûn-i Mısrî hazretlerinin şöyle dediğini duydum.'' diyor.

Kâle'l-lâhu teâlâ men kâne lî mutî'an küntü lehû veliyyen, fe'lyesık bî ve'l-yahküm aleyye fe ve izzetî lev seelenî zevâle'd-dünyâ le-ezeltühâ lehû.

Zünnûn hazretleri, kaddesallâhu sırrahu'l-azîz, rahmetullâhi aleyh, rahimahullâhü rahmeten vâsia buyurmuş ki; kale'l-lâhu Teâlâ, ''Allahu Teâlâ hazretleri şöyle buyurdu.'' Men kâne lî mutî'an. ''Kim bana mutî, itaatli kul olursa, sözümü dinleyen, buyruğumu tutan, bana âsi olmayan, itiraz etmeyen, emrime itaatli kul olursa.'' Küntü lehû veliyyen. ''ben onun dostu olurum.'' ''Kul bana itaat ederse ben onun dostu olurum.'' Fe'lyesık bî. ''Bana güvensin.'' Ben onun dostuyum, benim dostluğuma güvensin, tereddüt etmesin. Ve'l-yahküm aleyye. ''İçinden geçirdiği hükmünü bana söylesin, bana hükmetsin.'' Fe ve izzetî. ''İzzetime and olsun ki.'' Lev seelenî zevâle'd-dünyâ. ''Dünyanın yok olmasını, zail olmasını, zeval bulmasını benden istese, istemiş olsaydı,'' le-ezeltühâ lehû. ''Böyle bir kulumun o duasını kabul eder, dünyayı yok ederim.'' Yanımda hatırı o kadar yüksek olurdu ki eğer istese ''Dünyayı yok et!'' dese, yok ederdim.

Zünnûn hazretleri evliyâullahtan bir mübarek zât. Allahu Teâlâ hazretleri kendisine bu mânayı ilham etmiş ama mânanın kendisi Kur'ân-ı Kerîm âyetlerinin içinde de mevcut. Va'l-lâhu veliyyü'l-mü'minîn ''Allah, itaatli kullarının, mü'min kullarının velîsidir.''

Hadîs-i şerîflerden de biliyoruz ki Allah'ın sevgili kullarının Allah yanında kıymeti var, kadri var. Allahu Teâlâ hazretleri bu kullarının duasını kabul ediyor; reddetmiyor, hatırlarını kırmıyor, gönülleri hoş olsun diye ne dilerlerse yapıyor.

Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuş:

Rubbe eş'ase ağbera zî tımreyni lev akseme ala'llâhi le-eberrehû.

''Nice saçı başı dağılmış, üstü başı tozlanmış insan vardır. Saçı dağınık, üstü tozlu; süslü değil, görünüşü güzel değil, toza toprağa bulanmış, saçı birbirine karışmış.''

Bu hadîs-i şerîf bizim için büyük ibret, tasavvufta büyüklerimizden öğrendiğimiz; ''Her gördüğünü Hızır bileceksin, her geceni Kadir bileceksin. Allah'ın kullarına tepeden bakmayacaksın, hor görmeyeceksin, Allah için itibar edeceksin, gönül yıkmayacaksın.'' terbiyesi var, bu hadîs-i şerîflerden çıkıyor. Dış görünüşü gösterişli olmadığı, üstü başı tozlu, -toz toprak insanın üstünü tozlandırır, elini çamurlatır ama temizdir, kirli değildir- saçı başı traş olamamış, yıkanamamış veyahut seyahatten gelmiş; garip, boynu bükük, mazlum. Orada su yok, su bulsa belki bir derenin kenarında Dicle'de, Fırat'ta yıkanırdı. Ama o imkân da yok, saçı başı dağınık. Efendimiz orada yaşayıp bu sözü orada söylediğine göre Arabistan gibi bir yer düşünelim; güneşten bir terliyor bir soğuyor, ondan sonra rüzgâr bir esiyor tozlar saçlarının arasına giriyor. Peygamber Efendimiz devamında diyor ki; dış görünüşünde bir çekicilik yok, üstü başı tozlu topraklı. Konuşsa kimse sözüne itibar etmez, tanınmış değil, gariban bir kimse. Ortadan kaybolsa kimse aramaz. Ama itibarlı bir insan yok olsa, kırk kişi peşinden, ''Aman efendim, Allah ömürler versin, dün gelmediniz, acaba nerelerdeydiniz? Hasta mıydınız? Yüreğimiz ağzımıza geldi, çok üzüldük.'' der, iltifat eder. Zengin, itibarlı bir kimse oldu mu herkes arar.

''Ye kürküm ye!'' demiş Nasrettin Hoca. Ziyafete ilk önce normal bir kıyafetle gitmiş, kapıdan içeriye bile almamışlar, sonra gitmiş samur kürk giymiş, süslenmiş, taranmış. Koca göbeğiyle tereddütsüz adımlarla düğün evine gelince; ''Buyurun efendi hazretleri!'' Kim bilir hangi zenginlerden, itibarlı bir şahıs diye kapıyı açmışlar, başköşeye oturtmuşlar, en güzel sofrayı hazırlamışlar.

Nasrettin Hoca elini yemeğe uzatmamış, cübbenin kürkün eteğini almış; ''Ye kürküm ye!'' diyerek yemekleri kürküne ikram etmiş. ''Ye kürküm ye, bu iltifat sana geldi, ben az önce geldim hiç iltifat etmediler, sen varsın diye bu iltifat yapılıyor.'' ''İltifat bana değil kürke'' diye darb-ı mesel olmuş.

Yok olsa kimse aramaz, söz söylese kimse dinlemez. ''Sen kimsin! Sus, bak burada bu kadar itibarlı adam var, eşraftan, a'lâdan, küberâdan insanlar var, sus!'' derler. Kız istese felaket, kimse kızını vermez. ''Maaşın ne, evin var mı? Anan baban yanında mı olacak? Bizim kızımız öyle büyüklere hizmet edemez, tek başına olsun, rahat etsin.'' Damat namzedinden bin bir türlü hesap sorarlar. Beğenmezlerse de kızı vermezler. Kız istese vermezler, söz söylese dinlemezler, yok olsa aramazlar.

Efendimiz bunu böyle cümlelerle tarif ettikten sonra hadîs-i şerîfin sonunda buyuruyor ki; Lev aksema ale'l-lâhi le-eberrahû bir şeye yemin etmiş olsa Allah onun yeminini doğru çıkarmak için onun istediği şeyi yapar.

Burada da Zünnûn hazretleri aynı şeyi söylüyor; ''Bir kimse bana mutî, itaatli oldu mu, ben o kulumun dostu olurum, yâri olurum, artık bana güvensin, bana dayansın. Bir de öyle bir söz söylüyor ki; Ve'l-yahküm aleyye. ''Hükmetsin, ferman eylesin, dilesin.'' ''Dile benden ne dilersen.'' diyormuş gibi. ''Dilesin benden; izzetime and olsun ki dünyanın yok olmasını istese onun hatırı için dünyayı yok ederdim.''

Aziz ve muhterem kardeşlerim!

Demek ki Zünnûn hazretleri bize itaatli olmayı, Allah'a mutî kul olmayı gösteriyor, tavsiye ediyor. Allah'a mutî kul oldu mu her muradın hâsıl olacağını söylüyor. Tabi insan, ''Muradım hâsıl olsun.'' diye Allah'a mutî olmaz. ''Allah celle celalüh Rabbü'l-âlemîndir, yaradanımızdır.'' diye mutî olur, emrini tutar. Onun semeresi olarak her muradı hâsıl olur. Allahu Teâlâ hazretleri ne dilerse öyle kılar. Öyle hale geliyor ki Allah'ın sevgili kulları bir şey murad etmiyor, istemiyor, her şeye razı. Hastalık verirse razı, sağlık verirse razı.

Duası makbul sahabeden, Sa'd b. Ebî Vakkas hazretleri olsa gerek hatırımda yanlış kalmadıysa, radiyallâhü anhüm ecmaîn, gözü âmâ olmuş. Dua ettiği zaman duası makbul oluyor, görmeyenlerin gözü açılıyor.

''Kendine dua etsen de gözlerin açılsa, biliyoruz ki duaların kabul olur.'' demişler.

''Rabbimin kaderine rıza gösteririm, Rabbimin kaderine rıza göstermeyi, takdirini gözümün nurundan daha çok severim.'' demiş.

Kullar geliştikçe, ârifleştikçe teslimiyetleri, rızaları artıyor. Bir şey isterlerse de Allah ihsân ediyor, lütfediyor. Onlar ona iltifat etmiyorlar, sırf Allah'ın rızasını düşünüyorlar ama her türlü muradları hâsıl oluyor.

Bizler de bütün gayretimizle Allah'a mutî kullar olmaya çalışacağız.

Mutî kul ne demek?

''İtaatkâr; kârı, işi itaat etmek olan kul.'' demek. Her işimizde Allah'a itaat edeceğiz. ''Emir nedir?'' onu anlayacağız, anladıktan sonra ''Başım üstüne!'' diyeceğiz. ''Başım gözüm üstüne!'' diye Doğu Anadolu'da bir tabir vardır, onun gibi.

Bunun birinci adımı Allah'ın emirlerini yasaklarını bilmek, ikinci adımı da o bildiğinin itaatinde olup uygulamasına geçmek. Bilmeden olmuyor, kaş yapayım derken göz çıkarıyor, doğru yapayım derken eğri yapıyor, sevap kazanacağım derken günah kazanıyor, yalan yanlış şeylere inanıyor. İtikadını tehlikeye sokuyor, bir sürü günahlar veballer yüklenebiliyor.

Âyetleri, hadisleri, ahkâmı bilmek işin ilk adımı. Evliyâullahın büyüklerinin hayatlarını okuyacağız; geçmiş olduklarımızdan da hatırımızda kalmıştır, önce ilim. Önce ilmi öğrenecek, Kur'an'ı ezberleyecek, ilmihali bilecek, Allah'ın emirlerini, yasaklarını bilecek, ondan sonra ilmiyle âmil olacak, uygulayacak, ondan sonra hayatı o bilgisinin ışığında düzenli yaşayacak. Önce öğreneceğiz.

Bizim asıl işimiz; doktor, mühendis, tüccar, esnaf olmak değil. Asıl işimiz Allah'ın sevdiği kul olmak. Asıl görevimiz bu. Bunu güzel yapmanın şartı, dîni öğrenmek. Onun için hepimiz birinci derecede Allah'ın dinini öğrenmekle sorumluyuz. Öğrenmeye mecburuz, boynumuzun borcu.

Allah'ın sevdiği kul olmak istiyorsan önce, ''Allah'ın muradı nedir?'' onu öğrenmek lazım. Âmentü billâh bimâ câe min indillâh alâ murâdillâh. ''Allah'a inandım, Allah'tan bana gelen emirlere ve o emirlerde Allah'ın muradı neyse ona inandım, kabul ettim.'' diyecek. ''Ben kendim yorumlarım.'' Yorumlarsın ama yalan yanlış yorumlarsan cehennemi boylarsın. Çünkü Allah'ın sana ihtiyacı yok, senin Allah'a ihtiyacın var. Yanlış yaparsan affetmez.

Elektrik tesisatını dairene yanlış bağlarsan, tesisat senin hatırın için düzgün çalışır mı? Çalışmaz, düzgün kuracaksın, yoksa çarpar. Çamaşır makinesinden kadın hastanelik olmuş. Neden? Yanlış bağlandığı, fişte, kabloda kusur olduğu için. Bir elektrik şebekesini doğru yapmadığın takdirde affetmiyorsa, doğru yapmak mecburiyetindeysen, dîni de doğru anlamak zorundasın, doğru anlamazsan cehennemi boylarsın. Çünkü yanlış öğrendin mi bu hatayı affetmez.

İtikatta, dînî konuda yanlışlık, affedilir bir şey değil. Ticarette yanlış bir atılım yaparsın; yüz bin liran gider, Allah gene verir. Yanlış bir adım atarsın, bir trafik kazası olur, hastaneye düşersin. Ama dînin bozuk oldu mu, îmanın yanlış oldu mu, bunun düzeltilmesi olmaz. Sonunda insan cehenneme gider. Onun için dîni doğru öğrenmeye, dürüst yerden, sağlam kaynaktan, hakiki alimden öğrenmeye dikkat etmek ve o yoruma, onların anlayışına tâbi olmak en önemli şey.

Hiçbiriniz İmâm-ı Âzam kadar bu dini öğrenemezsiniz. İlahiyat fakültesinde dekan olsanız, profesör olsanız, Abdulkadir-i Geylânî Efendimiz, Bahâeddin-i Nakşbend Efendimiz gibi olamazsınız, mümkün değil. Onun için büyüklere saygı göstermeli, onları yabana atmamalıyız. Dört yaşında hafız olmuşlar, çocuk yaşta, genç yaşta fetva vermeye başlamışlar, şu kadar kitaplar te'lif etmişler; onlarla ters düşmek kadar iz'ansızlık, akılsızlık olmaz. Ters düşmüşsen anla ki yanlış yoldasın.

Tek yönlü istikamette, ters istikametten gidiyorsun. Herkes bu tarafa geliyor, cemm-i gafîr, ulemâ-i muhakkıkîn hepsi oradan bu tarafa doluyor, sen öyle bir yön tutturmuşsun, ''Bunların hepsi yanlış!'' diyorsun. Hayır, onlar doğru istikamete gidiyor sen yanlışsın. Yönünü değiştir, onlara tabi ol, o istikamette yürü.

Diğer sözü;

Enne Abdallahe'bne Muhammedi'bni Meymûn kâle: Seeltü Zennûne ani's- sûfiyyi fe-kâle. Bu zât-ı muhterem, Zünnûn-i Mısrî hazretlerine;

''Sofi kimdir, nasıl tarif edersin? Mutasavvıfın tarifi nedir?'' diye sormuş, vasfetmesini, sofî hakkında bilgi vermesini istemiş.

''Derviş, erbâb-ı tasavvuf, tarikat ehli olan insan nasıl olur, kimdir, ne evsafa sahiptir?'' diye sormuşlar? Şöyle tarif buyurmuş. Zünnûn-i Mısrî hazretleri buyurmuş ki; Men izâ nataka ebâne nutkuhû ani'l-hakâik ve in sekete natakat anhü'l-cevârihu bi-kat'ı'l-alâik. Vecize tarzında söylemiş, güzel söylemiş, Arapça bilenler sözün düzenindeki güzelliği anlarlar. Men derviş, sofi o kimsedir ki; men izâ nataka ebâne nutkuhû ani'l-hakâik. ''Konuştuğu zaman konuşması, gizli hakikatleri, esrâr-ı tarîkati, mâneviyatın inceliklerini açıklar.''

Konuştuğu zaman onun sözünden, devir âleminin sırlarından, hakikatlerinden çok şeyler öğrenmiş olursun. Konuşması sana gizli kalmış o meçhul hakikatleri öğrenmene vesile olur. Sofî budur. Konuştu mu, mâneviyat âleminin, gönül âleminin, tasavvuf âleminin iç âlemin hakikatlerini ifade eder. Çünkü yaşıyor, o âlemin ehli, o sahada mütehassıs. Konuştu mu hakikatleri konuşur.

Konuştuğu zaman sözünden istifade ediyorsun. ''Ben işin bu tarafını hiç düşünmemiştim, meğer mesele ne kadar inceymiş.'' diyorsun, hayran kalıyorsun.

İn sekete, natakat anhü'l-cevârihi bi-kat'ı'l-alâik. Sustuğu zaman da dili susuyor ama âzâsı gözü, kulağı, eli, ayağı, vücudu âzâ ve cevârihi, bi-kat'i'l alâik dünyaya meyli olmadığını, dünyaya metelik vermeyen gönlü zengin yüce bir kimse olduğunu gösterir.

Bu adamın âhiret ehli olduğunu susmasından anlarsın. Dünyaya hırsı, tamahı olan bir kimse değildir. Susar ama yüzünden, gözünden, âzâsından dünyaya karşı müstağni olduğu, dünyanın, paranın, pulun, mevkiin, makamın kulu kölesi olmadığı, onların hepsini şöyle elinin tersiyle itmiş bir yüce şahıs olduğunu, dili sussa âzâsı haykırır, söyler. O adamın her âzâsı, ''Dünya ehli değil, âhiret ehli biri, dünyadan alâkasını kesmiş, kalbini âhirete bağlamış bir kimse'' olduğunu söyler.

Yüzünün nuru, gözünün bakışı gösterir. Orada paralar deste deste duruyor, aldırmıyor. Birisi gelse; ''Gel bu işte şu kadar kâr var.'' dese aldırmıyor. Haramsa, kendisi için meşru değilse hiç gözü yok, öyle şeylerle gönlü meşgul değil. Allah'a bağlanmış, âhiret kaygısına düşmüş, Allah'ın sevdiği bir kulun âhirette mükâfata ereceğini düşünüyor. Sustuğu zaman âzâsından bu mânayı sezersin, âzâ ve cevârihinden bu mânanın fışkırdığını görürsün, konuştuğu zaman da şu mâneviyat âleminin, tarikat âleminin güzel sırlarından ince ince mânalar söyler, o zaman hayran kalırsın. İşte sofî budur. Neden? Tecrübesine dayanarak konuşuyor. Yaşıyor. Sen sordun, açtı ağzını, bildiği âlemden, tecrübesi altındaki şeylerden anlattı, sen de, ''Mâşallah!'' diye hayran kaldın.

Ve bihî kâle semi'tü Zennûne yekûl. Aynı zât-ı muhterem, Zünnûn-i Mısrî kaddesallâhu sırrahû hazretlerinin şöyle dediğini de duymuş, sözlerini naklediyorlar:

el-Ünsü billâhi min safâi'l-kalbi maa'l-lâh. Ve't-teferrüdü bi'l-lâh el-inkıtâu min külli şey'in sivallâh.

Böyle bir eseri tercüme ederken sadece Türkçe'sini yazıyorlar. Mesela Risâle-i Kuşeyrî'yi tercüme etmişler veya İmâm-ı Şârânî'nin et-Tabakâtü'l kübrâ adlı eserini neşretmişler. Tabi Türkçe'si, tercümesi yavan oluyor. Neden? On tane mâna varsa dokuz tanesi zâyi olmuş, sadece bir tanesi kalmış. Türkçe nakledilmiş, dokuz tanesi gitti. Sözlerin güzelliği, kâfiyesi, secîsi gitti. Sadece kuru bir şey kaldı. Onun için bu güzel sözlerin önce Arapça'sını yazmalı, okuyucuya demiş olmalı ki; ''Ben bu eseri tercüme ettim ama üstadım, sen buyur Arapça'sına da bak, daha başka mânalar sezebilirsin, ben bu kadarını yazdım, senin irfanın derinse daha fazlasını al, ben sana öteki kapıları kapamış olmayayım.'' demesi lazım.

Ne buyurmuş?

el-Ünsü bi'l-lâhi min safâi'l-kalbi maallâh. Ve't-teferrüdü bi'-llâhi el inkıtâu min külli şey'in sivallâh.

Bir kere sözlerinde letâfet var. Arapça'sı vecize, sıradan söz değil. Mânasına gelelim.

El-Ünsü bi'-llâh nedir? Üns, ünsiyet, arkadaşlık etmek, geçim yapmak. el-Ünsü bi'l-lâhi; Allah'la dostluk etmek, bir mahrem yerde Allah'la beraber olup o beraberliğin tadını almak, safâsını sürmek.

Peygamber Efendimiz hadîs-i şerîfinde buyuruyor ki; ''Müslüman geçimli insandır, mûnis insandır. Kendisi başkasıyla geçinir, başkasının yanına sokulabilir. Başkasıyla geçinemeyen, başkasının kendisine sokulamadığı sert mizaçlı, geçimsiz, ünsiyet etmeyen, sıcak ve sokulgan olmayan insanlarda hiçbir hayır yoktur.

El-Mü'minü âlifün me'lûfun lâ hayra min men lâ ye'lefü ve lâ yu'lefü. Ülfet ve ünsiyet mü'minin şânıdır; tatlıdır, sevimlidir. Yanında gezersen arkadaşlığından memnun kalırsın, yolculuk yaparsan tadı damağında kalır; mü'minin hali budur.

Ama bu beraberlik, ahbaplık Allah'la olursa yani kulla Rabbi arasında olursa. İki kul arasında değil de Allah'la… El-Ünsü bi'l-lâh, Allah'la ünsiyet etmek, min safâi'l-kalbi maallâh Allah'a karşı kalbin temizliğinden olur. Herkes o nimete nail olamaz. Herkes Allah ile -ahbaplık diyelim korka korka, çekine çekine- ahbaplık nimetine sahip olamaz, nail olamaz. Kim sahip olur? Bu nasıl hâsıl olur? Min safâi'l-kalbi maa'llâh kalbi Allah'a karşı sâfî ise kalbinde saffet, temizlik varsa, o zaman Allah onunla ünsiyet eder, ona Allah ile ünsiyet etmek nimeti nasip olur, kalbi temizse o kapı açılır.

Niyâzî-i Mısrî rahmetullâhi aleyh bunu, çok güzel bir şiir halinde söylemiş. O da bizim hoşumuza gidiyor. Belki bir başka şairin sözü. Diyor ki;

Sür çıkar ağyârı dilden, tâ tecellî ede Hak

Araya gayrıları, yabancıları, mâsivâyı koyma. Farsça'da dil, gönül demek; ''Gönlünden yabancıları sil süpür, temizle at.'' Gönlündeki yabancıları, ağyârı at, süpür, çıkar, tâ tecellî ede Hak. Tâ ki Hak Teâlâ gönlüne tecellî etsin.

Hak Teâlâ'nın senin gönlüne tecellî etmesini istiyorsan ağyârı kalbinden çıkar.

Ağyâr nedir?

Allah'tan gayrı şeyler.

Mâsivâ nedir?

İşindir, mevkiindir, makâmındır, hırsındır, parandır, dükkânındır, hedeflerindir, dünyevî düşüncelerindir. Gönlün bunlara bağlıyken, Allah tecellî etmiyor. Onları çıkardığın zaman, kalbin safvet kesbettiği zaman Allahu Teâlâ tecellî ediyor.

Kalbi aynaya benzetmişler; aynanın üstü toz, toprak, kir, boya, sabun sıçramış; bakıyorsun yüzünü göremiyorsun. Ne yaparsın? Eline ıslak bir bez alırsın, aynayı bir güzel silersin, olmadı biraz su fışkırtır, temizler, kurularsın. Ayna silindi mi o zaman tecellîyi görürsün, seyredersin. Gönlü de aynaya benzetmişler; gönülde kir, pas, ağyâr olduğu zaman o âyîneden Rabbü'l-âleminin tecellisini göremiyorsun. Neden? Ayna pis, göstermiyor. Şoför olduğunu düşün; dıştaki ayna çamurlanmış, kirlenmiş, arkayı göremiyorsun. Geri geri gideceksin; arkandan ''küt'' diye bir ses geliyor, ''Hay Allah! Duvara çarptım.'' ''Aynaya baksaydın.'' ''Ayna kirli, arkası görünmüyor.'' Ayna kirli oldu mu göremiyor insan, temizlediğin zaman görüyorsun.

İnsanın Allah'tan başka gönlünü bağladığı hedefler fânî, yalan yanlış. Küçükken insan elma şekeri ister, horoz şekeri, kâğıt helva ister, çikolata ister. Bir zaman böyle gider. Büluğ çağına geldiği zaman, evlenmek ister. Evlendikten sonra çocuk ister. Çocuk sahibi olduktan sonra kiradan kurtulmak ister. Ev bark sahibi olmak ister, iyi maaş kazanmak ister. Para kazandığı zaman bu sefer; ''Yahu bu kadar ömür geçirdik, bilgiler elde ettik, filanca yere bir başkan olsak, reis olsak.'' diye; bu sefer başkanlık ister, yönetmek ister. ''Hadi sana da şurayı verdik, sen de şuraya baş ol.'' diye riyâset gelse bu sefer öteki reislere de tahammül edemez, hepsinin üstüne çıkmak ister. Herkes kendisine itaat etsin ister. İnsanın bu gibi çeşitli arzuları ömrünün evvelinden çocukluğundan, ihtiyarlığına kadar devam eder. Bir gün pattadak ecel gelir, mühlet biter, insan âhirete göçer. İnsan asıl âhireti düşünecek, Allah'ın huzuruna nasıl varacağını düşünecek. Allah'ın sevdiği kul olmaya çalışacak, gönlünde ötekine, yanlış hedeflere, yanlış isteklere yer vermeyecek. Ağyârı gönlünden çıkaracak.

Sür çıkar ağyârı dilden

Tâ tecellî ede Hak.

Padişah konmaz saraya

Hâne ma'mûr olmadan.

Gönlün pis, dağınık, kırık, dökük, yırtık, çamurlu isli, paslı, pis kokulu; bu haliyle buraya kimse gelmez. ''Padişah konmaz saraya, hâne ma'mûr olmadan.'' Padişah yolculuk yaparken, bir yerde misafir olacağı zaman, izbe harabeye konmaz. Mâmur bir yere, eşrâfın konağına, temiz pâk bir yere gelir. Onun için sen de padişahlar padişahı Rabbü'l-âlemînin, mâlikü'l-mülk olan Allahu Teâlâ hazretlerinin tecellîsini istiyorsan gönlünü o tecellîye hazırlaman, temizlemen, pâk eylemen lazım…

Halvetî büyüklerinden Şemseddîn-i Sivâsî hazretlerinin şiirinden bir parça olabilir.

Allah ile ünsiyet ne zaman nasip olurmuş? Hangi kullara nasip olurmuş? Kalbi sâfî kullara nasip olurmuş. Kalbin Allah'a karşı sâfîliğinden saffetinden sonra o lütuf nasip olurmuş.

Ve teferrüdü b'il-lâh. Allah ile baş başa kalmak, O'nunla beraber, divanına, huzuruna kabul olunmak, O'nunla teke tek kalmak nasıl olur?

El-İnkıtâu min külli şey'in sivallâh. Allah'tan başka her şeyden kesilmekle olur. ''Dur, senin yanına geleceğim ama misafir var, onunla bir konuşayım da, şu işimi bitireyim de, telefon geldi onu bir dinleyeyim de!..'' O zaman gelemezsin. Bu alâkalar varken bir olmaya, beraber olmaya, o tarafa gelemezsin.

Varıp bir ile bir olmak ne güzeldir, ne güzeldir!

Niyâzî-i Mısrî'nin bir mısrası; ''Varıp bir ile bir olmak ne güzeldir, ne güzeldir!'' Bir olan Allah'a varıp bir ile bir olmak… Allah'a kavuşmayı, vuslatı kastediyor. ''Varıp bir ile bir olmak, ne güzeldir, ne güzeldir!'' Ama bu tarafta bağın varken gidemiyorsun, ''Boş ver bitsin de, dur bu bitsin de giderim.'' İşte o zaman gidemezsin, varıp bir ile bir olamazsın.

Onun için Zünnûn-i Mısrî hazretleri burada diyor ki; el-inkıtâu min külli şey'in sivallâh. Allah'tan gayrı her şeyden kesilirse olur. Bir ile birlik, o kesilmeden sonra olur, varken olmaz. Gönlünde bin bir türlü alâka seni dünyaya bağlamış, bir ile bir olmaya gidemiyorsun; alâkaları kesmek lazım.

Ne olacak o zaman? Yaşamayalım mı dünyada? Hiç iş yapmayalım mı? Dükkân açmayalım mı? Evlenmeyelim mi? Ne demek bu?

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem nasıl yaşadıysa öyle yaşayacaksın. Peygamber Efendimiz evlendi mi? Evlendi. Peygamber Efendimiz ticaret yaptı mı? Yaptı. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem sulh yaptı mı? Yaptı. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem savaş yaptı mı? Yaptı. Peygamber sallallahü aleyhi ve sellem çarşıya çıktı mı? Çıktı. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem çarşıya gidip esnafı kontrol etti mi? Etti. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem devlet idare etti mi? Etti. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem öbür devletlerin başkanlarına mektup yazdı mı? Yazdı. Hüner bu işleri yapmamak değil. Bu işleri yapmazsan o zaman Peygamber Efendimiz'in yolunda gitmemiş olursun. Peygamber Efendimiz bize numune insan olarak, model olarak gönderildi.

Peygamber Efendimiz niçin gönderildi?

''Yâ Rabbi! Sen bizim nasıl olmamızı diliyorsun, istiyorsun, emrediyorsun, ferman buyuruyorsun? Biz bir müşahhas numune görelim, nasıl istiyorsan öyle olalım.''

''Ey kullarım! Muhammed-i Mustafa'm gibi olun. Bak örnek bu işte, bunun gibi olun.''

Onun için Peygamber Efendimiz'in hayatı bizim için şahane bir örnektir. Hem de öyle bir örnektir ki hayatının gizli tarafı yok. Mübarek Peygamberimiz'in evlilik mahremiyetlerini bile biliyoruz. Hz. Âişe-i Sıddîka validemiz rivayet etmiş, diğer eşleri rivayet etmiş; evliliğin, nikâhın, düğünün nasıl olduğunu, kalkmasını, yatmasını, gece ibadetinin nasıl olduğunu, nasıl sabahlara kadar gözyaşı döküp ağladığını, ayaklarının şiştiğini, nasıl ibadet edeceği zaman bile zevcesine gelip; ''Bu akşam bana müsaade eder misin? Rabbime ibadet edeyim.'' diye izin aldığını, her şeyi biliyoruz.

Öyle bir örnek ki hiç bir gizli tarafı yok. Bütün cepheleri gözümüzün önünde. Ne mutlu bize ki böyle bir örneğe sahibiz, onun için onun gibi olacağız. Demek ki iyi Müslümanlık hayatın faaliyetlerinden çekilmek değilmiş; hayatın faaliyetleri içinde Allah'tan gönlünü ayırmamakmış. Hayatî faaliyetler olacak ama hepsi güzel tarzda olacak, İslâmî tarzda olacak. Gönlü sadece Allah'a bağlı olacak. Dükkânda, mevkide makamda, parada, keyifte, eğlencede değil, gönlü Allah ile olacak. Yaptığı her şeyi Allah için yapacak.

Siyaseti bırakabilir miyiz?

Bırakamayız çünkü Efendimiz bırakmamış, toplumun bir ihtiyacı, bir parçası.

Ticareti bırakabilir miyiz?

Bırakamayız çünkü ticaret de bir hizmet. Malı celbediyor, sen de gidiyorsun pazardan, bakkaldan, marketten, alıyorsun. Yemeği getirmese Erzincan'a gidip tulum peynirini sen mi alacaksın? Kayseri'den pastırmayı sen mi getireceksin? Buğdayı Çankırı'dan sen mi getireceksin? Allah razı olsun ki yapıyor. Hepsi lazım. Hepsi lazım ama hepsinde Allah'ın rızasına uygun hareket etmek lazım. O tarzda yaparsan;

Ricâlün lâ tülhîhim ticâratün ve lâ bey'un an zikri'l-lâh. ''Alışverişin Allah'ı zikretmekten alıkoymadığı insan…'' durumuna gelirsin. Âyetin methettiği insan durumuna gelirsin. Yoksa İslâm bunlardan kesilmek, vazgeçmek demek değil, burada da bu söyleniyor. Allah'tan gayrı her şeyden alâkasını kesecek; keserse o zaman Allah ile bir olabilir. Bu zât-ı muhteremlerin hayatlarını incelediğimiz zaman görüyoruz ki hepsinin bir mesleği var. Kimisi kasaptı, kimisi manifaturacıydı, kimisi kumaşçı, kimisi demirci, kimisi hattat, kimisi aktardı; bunlar hep meslek. Neden? Ticarette sevap olduğu için. Hüner, onları yaparken Allah'ın kulu olmak. Camide ibadet kolay; Ramazan'da itikâfta ibadet kolaydır, tatlıdır, zevklidir. Halvette kırk gün ibadet etmek güzeldir. Aslanım, sen Mahmutpaşa'ya gel bakalım da Müslümanlığını görelim. Beyazıt meydanında da Müslümanlığını görelim. Hadi bakalım camiden çıkar çıkmaz Müslümanlık bitti. Olmaz! Ramazan'dan çıkar çıkmaz Müslümanlık bitti. Olmaz! Müslümanlık hayatın boyunca, yaşadığın, nefes aldığın her zamanda seninle beraber olması gereken bir şey.

Hayatını yaşarken İslâm'ca yaşamaya çalışacaksın, gaye bu. Yoksa hayâtî faaliyetlerden kesilmek değil. Bu zât-ı muhteremlerin tarifleri bize, dağ başında çadır kurmak veyahut bir mağarada yaşamak tarifi yapmıyor. Zaten adamların onunla alakaları yoktur ki. Zaten mağaranın içinde hiçbir şey yoktur, senin yanına kimse gelmez, alâka cemiyetin içinde var. Cemiyetin içinde, onlarla alâkasını kesmiş, sadece Allah'a bağlanmış olarak yaşamayı öğrenirsen işte dervişlik bu, işte hüner bu, işte izzet burada, işte Allah ile halvet, dostluk ve ünsiyet o zaman başlar.

Allah-u Teâla Hazretleri cümlenizden razı olsun. Cümlenizi Peygamber Efendimiz'in sevgisine, şefaatine, iltifatına nail eylesin. Peygamber Efendimiz'in has ümmeti olmanızı nasip eylesin. Dünya ve ahiretin her türlü tehlikelerinden koruyup, dünya ve ahiretin her türlü hayırlarına erdirdiği kullarından eylesin. Firdevsi Âlâda Peygamber-i Zişan’ımıza cümlenizi komşu eylesin. Cennet nimetleriyle mütena'ım eylesin.