Şeyh Şamil’in Amerika’daki Mirası

Tarih nice ibret veren hadiselerle dolu. İrdelenmesi, incelenmesi, okunması, okutulması gereken geniş bir hazine...  Şeyh Şamil ve mücadelesi de bunlardan sadece biri.

Anlı şanlı Kafkas kahramanını yakından tanımak için sarfedilecek gayret, geçmişten geleceğimize sızan bir ışık olacaktır.

Firestone Kütüphanesi ve İslami El Yazması Eserler

Bundan 240 yıl önce kurulmuş olan ABD’deki Firestone Kütüphanesi, günümüzde bir üniversitenin dahilindeki 19 binada 11 milyon cildin üzerinde kitapla zengin bir birikime sahip. 

Kütüphanede hatrı sayılır miktarda İslami el yazması eser de mevcut. Osmanlıca, Farsça ve Arapça olan bu eserlerin sayısı 10 bin cilt civarında. 

İslami el yazması eserlerin  üçte ikisine yakını 1942 yılında kütüphaneye bağışlanmış. Koleksiyon , Kuzey Amerika’daki en geniş İslami El Yazması Eserler koleksiyonu olma özelliği yanında, Batı’daki örnekleri arasında da nadide bir yere sahip. 

Kütüphane eserlerin bir kısmını dijital ortama aktarmış durumda. Bu, İslami ilimler, Tıp, Tarih, Felsefe ve pek çok alandaki eserleri incelemek isteyenler için tam bir hazine. 

İmam Şamil Kütüphanesi

Firestone Kütüphanesinde en ilgi çekici koleksiyon, şüphesiz “Dağıstani İslami El Yazması Eserleri”.

Koleksiyon, bir akademisyenin, Asya’nın batısı ve Avrupa’nın doğusunda kütüphane ve sahafları gezerek elde ettiği kitapları içermekte. Bu kitaplar  arasında, bir zamanlar Dağıstan Cumhuriyeti’ne ait olan Arapça el yazması eserler de bulunmakta. 

Koleksiyonda Bulunan Kitaplar

Dağıstan koleksiyonunda bulunan eserlerin %20’den fazlasını fıkıh kitapları oluşturuyor. Dağıstan âlimleri, İslam fıkhı ve hukukundan yola çıkarak kendi meselelerine çözümler bulmaya çalışmış, bu alanda eserler üretmiş ve yazılmış olan eserlere şerh ve kısaltmalar yazmışlardır. 

Koleksiyonda Hadis ve Şerh-i Hadis kitapları da büyük bir yer tutmakta. Koleksiyonda bulunan eserler arasında Kur’an Tefsiri, İslami Felsefe kitapları ve az da olsa Tasavvufla alakalı bazı eserler var. Koleksiyonun bir diğer bölümü Arapça gramer, üslup ve retorikle alakalı ders kitapları ve tezlerden oluşmakta. Etnik olarak pek çok gruba ev sahipliği yapan Dağıstan’da yaklaşık 25 ayrı dil konuşulduğu söylense de, 1920’ye kadar, edebi eserlerde ve yazışmalarda Arapça’nın tercih edildiği görülmektedir.

Genel olarak bakıldığında, Şamil koleksiyonunun on ikinci ila on altıncı yüzyıl Arap âlimlerinin eserlerinin toplandığı bir külliyat olduğu görülür. Bunların içinde çok eski kopyalar da bulunmaktadır. Mesela İmam Nevevi Hazretlerinin Ravzatü’t- Talibin eseri, 732/1331 tarihli.

Koleksiyonda Arap âlimlerinin eserleri yanında, bazı Dağıstanlı alimlerin eserleri de yer almaktadır. 

^{Books and Special Collections, Princeton University Library}

Koleksiyonun Toplanması

İmam Şamil’in kütüphanesinin 1840’lar ve 50’lerin başında, bugünkü Çeçenistan’da bulunan Dargıyya köyünde bulunduğu düşünülmektedir. Köyün savaşlar sebebiyle yıkıma uğramasıyla kitapların da Şamil’le birlikte dolaştığı sanılmakta. 

Üniversitede bulunan koleksiyonda ise en azından 22 cild, Şeyh Şamil’in mührünü taşımakta. Şamil, mührünü bastığı kitaplara ayrıca, kendi el yazısıyla kitapların kendisinden sonra erkek evlatlarına miras kalmasını, erkeklerden olan soyu tükenirse, kızlardan olan evlat ve torunlarına geçmesini vasiyet etmiştir. Şeyh Şamil’in mührünün ve vasiyetinin bulunduğu bu kitaplar, koleksiyonun en değerli eserleri. 

Koleksiyonda, Şeyh Şamil’in bizzat kendisi tarafından veya gözetimi altında bazı kitapların kopyalarının yazıldığı, kitaplardaki mühür ve notlardan anlaşılmaktadır.

_{Books and Special Collections, Princeton University Library}

Şeyh Şamil, 1859 yılında Ruslara teslim olmak zorunda kalınca, tahrip edilen ve dağılan kitaplarını daha sonra kendisi toparlamaya çalışmış. Kaluga’da sürgünde kaldığı zaman bazı kitapları satın almak istemiş. Bu, Şamil koleksiyonun sadece küçük bir kısmını teşkil etse de, bazıları şimdi üniversite kütüphanesinde bulunmaktalar. Kitapların kalanlarının da Şamil’ in oğulları tarafından satın alındığı tahmin ediliyor.

Şamil’ in vefatından sonra oğlu Gazi Muhammed, Osmanlı ordusunda vazife alıyor. Ve o esnada Kafkaslardan gelen mültecilerden Dağıstani kitaplarını getirmelerini istediği düşünülüyor. 

Özel bir şahsın elinde bulunan en geniş Arapça el yazması eserler koleksiyonu olduğu söylenen bu kitaplar, Dağıstan’dan Londra’ya gönderilir.

Şamil’in Ailesiyle Alakalı Notlar

Koleksiyon, Şeyh Şamil’in hayatından da önemli kesitler barındırmakta. Şöyle ki; Şeyh Şamil, bazı kitapların boş sayfalarına ailesiyle alakalı önemli günleri not almış. Bu notlarda, çocuklarının doğduğu ve çeşitli savaşlarda esir alınıp, kurtarılmaları ve hatta öldükleri günler yazılı. 

Küçük yaşta kaybettiği ilk oğlu Cemaleddin Ahmed’in 1244 Ramazan ayında doğumu ve Rebiülahir 1245’de vefatı, aynı ismi verdiği diğer oğlunun Ramazan 1247’de doğumu bu notlar arasında mevcut.

Şeyh Şamil’in hayatı, sözleri ve birçok yönü özel bölümlerle AKRA Media arşivinde.

Şeyh Şamil Koleksiyonun Önemi

Koleksiyon, Dağıstan halkı ve onların köklü kültürünün aslını göstermesi açısından büyük önem arzeder. 

Dağıstan koleksiyonunda yer alan eserler, inanç ve ibadetten, sosyal ilişkilere kadar Kafkas Müslümanlarının karşılaştığı çok çeşitli sorunları ele almaktadır.  

Bu el yazması eserler, ayrıca Kafkasya’da yaşayan Müslümanların eğitim düzeyinin ne seviyede olduğunu da gözler önüne seriyor. Bu eserler, hem Dağıstan edebiyatını incelemek hem de bu bölge halklarının edebi ve kültürel bağlantılarını daha derin anlamak için çok önemlidir.

Şeyh Şamil yılı kapsamında özel olarak hazırlanan Şeyh Şamil tiyatroları, belgeseller ve şiirlere bu sayfadan ulaşabilirsiniz.