Nasıl Kritik Analitik düşünülür?

Kritik analitik düşünme, karar verirken akla uygun, derinlemesine düşünebilme ve problem çözme sürecidir.

Öğrenilen ilkelerin sorgulanarak kabul edildikten sonra hayata geçirilme becerisi, bir yaşam tarzı.

Analitik olarak düşünmek, bir matematik denklemindeki sabitlerle uğraşmak gibi doğrusallık içerdiğinden nisbeten daha kolaydır. Kritik düşünme daha çok doğrusal olmayan bir yolla edebi düşünmeyi gerektirir.

Bir şey hakkında kritik düşünme demek, o şeyin analizini ve değerlendirmesini yaparak iyileştirilmesi sonucunu üretir.

Peki nasıl kritik analitik düşünülür?

Şu adımlar kritik analitik düşünme sürecine yardımcı olabilir:

1. Niçin sorusunu sormak

Bir şey hakkında analitik düşünmenin ilk aşaması NİÇİN sözcüğünü kullanmaktır. Kritik düşünmenin bir yönü; bir konunun bütün yönlerinin, kaynağın güvenilirliğinden kanaatlerinize ve elde ettiğiniz hükümlere kadar sorgulanmasıdır. Burada sorulan soruların sadece tartışma uğruna değil açıkça ifade edilmiş hayati sorular olması önem arz ediyor.

2. Bilgi toplamak

İkinci adım olarak sorulan sorulara verilen cevapları gözden geçirmek ve konu ile ilgili bilgi toplamak gelir. Bilgi etkin olarak yorumlanır, problemi açığa kavuşturmada kullanılır ya da sunulan bilgilere eklenir. Genel iyileşmeye veya konunun çözümüne katkıda bulunmayan bilgi parçaları elenir.

3. Sonuç çıkarmak

İyi bilgilerle donatılmış sonuçlar ve çözümlerin ilgili ölçütlerle denenmesi ve değerlendirilmesi gerekir. Bir başka deyişle, sonuçlarınız sorunu çözmüyorsa, bunlar ilgili sonuçlar değildir. Bir sorunun veya problemin kritik olarak analizi yapıldığında, hedefimiz, problemi az veya hiç geri tepmeden veya daha fazla problemlere yol açmayacak şekilde en etkili çözüme ulaşılmasıdır.

4. Açık fikirli düşünmek

Alternatif çözümleri ve seçenekleri kabul edip incelemek ve değerlendirmek. Varsayımda bulunmak kötü bir şey değildir. Fakat bir varsayımın geçerli olabilmesi için, ilişki, değer, kesinlik ve geçerlilik üzerine analizinin yapılması gerekir. Eğer analize dayalı bir varsayım doğrulanır ise geçerli alternatif çözüm olarak kullanılabilir.

5. Etkili İletişim Kurmak

Eğer herkes birbiriyle sürekli ve kesintisiz iletişim halinde olursa, karmaşık problemlere çözümler bulunabilir. Eğer bir karar alınırsa, ilgili herkesin yalnızca karardan değil fakat bu kararın alınmasındaki nedenlerden de haberdar edilmesi gerekir. İnsanlar çözümün ortaya çıkış sebeplerini öğrendiklerinde daha kolay kabul ederler.   

Kritik düşünme; kişinin kendini yönettiği, öz disiplinli, kendini takip ettiği ve kendini düzelttiği bir yöntemdir. 

Kritik düşünmek kolay olmasa da hayatı değiştiren, doğru kararlar vermeyi kolaylaştıran değerli bir araçtır. Bir şey hakkında aşırı düşünme konusunda dikkatli olmak, analiz etmeyi bırakıp uygulamaya geçecek zamanı doğru seçmek gerekir. 

İyi bir düşünür,  ilgilendiği alana yönelik sorgulayıcı yaklaşımından tanınır. Bu yaklaşım tarzı hem analitik hem de kritik düşünme özelliklerini taşır.

Kişi, fikirleri oluşturan temelleri ayrıştırmak ve birbirleri üzerine olan etkilerini incelemesi yönüyle analitik; görünürde olmayanı veya farklı bakış açılarını sürekli olarak araması yönüyle de kritik bakış açısına sahiptir. 

Analitik yönü kuvvetli olan biri her zaman fikirleri veya okuduklarını sorgular:

* Dikkate almam gereken başka fikirler veya görüşler var mı?

* Kullanılan terimler, sözcükler, jargon vs. uygun, uyumlu ve konu ile ilgili mi?

* Verilen örnekler yapılan çıkarımlara uygun mu?

* Sunulan bilgiyi ve konuyu bir başka yoldan düşünebilir miyim?

* Empoze edilen sonuç, sunulan bilgiler ışığında çıkabilecek yalnız ve tek bir sonuç mudur?

* Bu fikirlerin, daha önce okul hayatımda öğrendiklerim, okuduğum kitap ve makalelerde ki bilgilerle bağlantısı nasıl?

 Analitik olabilmek için okunan bir metin veya ilgilenilen bir durum için söz konusu bağlantıları ve ilişkileri incelemek, tetkik etmek gerekir. 

Kritik yapabilmek için bilgi kaynağının inceleme yapmadan, doğal olarak kabul ettiği veya gözardı ederek atladığı şeyleri belirlemek gerekir.

Mesela şu sorular sorulabilir: 

* Bu satırların yazarı kim?

* Bu kaynak güvenilir mi?

* Doğru ve tartılmış mı?

* Ne zaman yazılmış?

* Verilen bilgi güncellenmiş mi?

* Bu kaynağın kapsadığı alanlar neler?

* Gözardı ettiği veya reddettiği şeyler neler?

* Bu metin niye yazılmış?

* Kim için yazılmış?

* Verilen bilgiler ne kadar önyargılı?

Sorgulama yeteneği, kişilerin duydukları herşeyi kabul etmeleri beklenen ortamlarda gelişemez. Bir işte veya durumda başarıya sadece bu tarz bir sorgulama yaklaşımını geliştirmekle ulaşabileceğininin farkına varmak önemli bir husus. 

Analitik sorular dinleyici veya okuyucunun o anda okunulan veya işitilen şeyle o ana kadar anladıkları arasında bağlantı kurmayı ilgilendirir. 

Her yeni bilgi öğrebildiğinde eskisine ne kattığını düşünmek önemli bir gelişim olanağı sunar. 

Herhangi bir konuda kritik analitik düşünme yöntemini uygulamak için, birbirine bağlı ve birbirinin devamı niteliğinde iki ana yaklaşım olan sorunu anlama ve çözme uygulanabilir.

Sorunu anlamak için konu hakkında detaylı bilgi ve belgeler toplanır ve değerlendirilir. Sorunun boyutu, olumlu ya da olumsuz faktörler gözden geçirilip mevcut durumu bütün yönleri ile kavramaya çalışılır. Konunun detaylarına ulaşabilmek için alt başlıklarına ayrıştırılarak her bir başlığı ayrı ayrı değerlendirilir. Ardından konu tam olarak anlaşılır ve tanımlanır.

Sorunu çözmek üzere bir amaç ve hedef belirlenir. Amaca yönelik bilgi ve belgeler değerlendirilir, konu hakkında detaylı bilgi sahibi olunur. Amaca ulaştıracak alternatif önermeler oluşturulur. Bunlar arasından en doğru, en kolay, en hızlı, en ekonomik gibi özellikleri göz önüne alarak birisi belirlenir. Son olarak sorunun çözümünde seçilen yöntem uygulanır.