Ahıska Müslümanlarının acı günü... Ahıska sürgünü

Takvimler 14 Kasım 1944'ü gösteriyordu... Bir kış gecesinde, Ahıska Türkleri vagonlarına konularak yokluğa sürüldü. Bilinmezliğe giden o yolculukta binlerce Ahıska Türkü hayatını kaybetti. İnsanlık tarihinin kara bir lekesi olan Ahıska Sürgünü'nün 80. yılı…

Ahıska Türkleri, Osmanlı Devleti'nin, zamanında Rusya'ya vermek zorunda kaldığı 1944’te yük trenleri içinde anayurtlarından Orta Asya’ya sürgüne yollanmış günümüzde Gürcistan topraklarında yer alan Ahıska bölgesinde yaşayan Müslüman nüfusa verilen addır. 

1829 yılında tazminat olarak Çarlık Rusya’sına verilinceye kadar Ahıska bölgesi Osmanlı sınırlarındaydı. Bu olaydan sonra Ahıska Türklerinin yarısı sınırı geçerek Türkiye'ye geldi, diğer yarısı ise Gürcistan'da kaldı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Ahıska Türklerinin gençleri savaşa katılmak için cepheye gitti, geride kalan eşleri, çocukları ve yaşlı Ahıska Türkleri ise 1944 yılında iki saat içinde tren vagonlarına doldurularak, kapalı tren vagonlarında Orta Asya'ya sürülerek: Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’a yerleştirildi. Vagonlara bindirilen kadın, çocuk, yaşlı 17 bin insan açlıktan, soğuktan ve çeşitli hastalıklardan hayatını kaybetti, 212 köyün boşaltılmasıyla 94 bine yakın kişi vatanından koparıldı.

Bu sürgünün Karadeniz kıyılarını Türklerden temizleme operasyonunun bir parçası olduğu Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra açıklanan arşivlerde ortaya çıkmıştır. Aynı kaderi paylaşan Kırım Tatarları ve Ahıska Türklerinin bu hazin sürgününde binlerce insan yolda hayatını kaybetti. 1945 yılında savaş bittikten sonra savaştan dönen Ahıska Türkleri de ailelerinin sürgün edildiği bölgelere gönderildiler.

Ahıskalılardan Sasiyev Nurettin Hasanoğlu sürgün günlerini şöyle anlatıyor: 

"10 yaşındaydım. Babam Hasan Yusufoğlu II. Dünya Harbi'nde Almanlara karşı savaşmak için askere gitti. Kolhoz'un kararıyla mektebi bırakıp çalışmaya başladım. 17 yaşı ve üzeriler savaşa gittiklerinden köyde sadece yaşlılar, kadınlar ve çocuklar vardı. Ondan evvel, eli kalem tutan ne kadar aydın varsa, mallarını müsadere ettiler, bir kısmını ölürdüler, bir kısmını Sibirya'ya sürdüler. 1944'ün Ekim ayıydı. Angur'un dışındaki köylerden insanları toplayıp taze demiryoluna getirdiler, yük vagonlarına doldurdular. Bizim mekteplere, istasyona askerleri yerleştirdiler. Belediye binasını karargâh kıldılar. Gece sabaha doğru dört tarafımızdan makineli tüfekleriyle askerler çevirdiler. İkide bir ateş ediyorlar, kimse kaçmasın diye. Gece bizi topladılar okullara doldurdular. " Harp etme ihtimali vardır. Sizi 6 aylığına sürgüne göndereceğiz, sonra geri geleceksiniz" dediler. 5 saat mühlet verdiler. Sonra her eve tüfekli iki asker saldılar. Toplayıp toplayıp koyuyorlar vagonlara. Saat dokuzda eve geldim, herkes ağlaşıyor. Eşyalarımızı topladık. Annem Azimet Hanım ve yedi kardeşiz. En büyük abim 14 yaşında. Ben üçüncü çocuk, 12 yaşındayım. Diğerleri daha küçük. Süngülerle dürte dürte götürdüler." 

Sovyetler Birliği'nin son yıllarında, Özbekistan’ın Fergana vadisinde yaşayan Ahıska Türkleri, 1989 yılında, etnik bir gerilim sonrasında büyük bir şiddete uğradı ve bölgedeki nüfusun büyük bir kısmı Özbekistan'dan göç etmek zorunda kaldı. Azerbaycan, 1989 yılında Özbekistan'ın Fergana vadisindeki şiddetten kaçan Ahıska Türklerinin bir kısmını kabul etti ve topraklarına yerleştirdi. Sonrasında Ermenistan ve Karabağ'dan sürülen Azeri nüfusla ilgili sorunlar ortaya çıktığından yerleştirme işlemi tamamlanamadan 1994 yılında durduruldu.

Sosyoloji Bölümü Öğretim Görevlisi Betül Durmaz Ahıska Türklerinin yeterince bilinememesini şöyle ifade ediyor:

“Tabii insanlar Ahıska Türkü deyince hemen Alaskalı Türkler diye bir zihni karışıklık yaşıyorlar. Ahıska Türkleri bu durumdan mustaripler; çünkü Ahıskalı Türk olmak, Bursalı Türk olmakla ya da İzmirli Türk olmakla aynı şey. Yani, Ahıska bugün bu insanların daha önce yaşamış oldukları bölgenin adı.”

Durmaz’a göre aslında Ahıska Türkleri 1948’deki sürgüne kadar kendilerini “Kafkas Türkleri” olarak tanımlıyor. Sürgünden sonra kendilerini diğer etnik gruplardan daha rahat ayırabilmek için  “Ahıska Türkleri” olarak nitelendirmeye başlıyorlar. Yani, Çıldır Savaşından itibaren Osmanlı’nın bir parçası oluyorlar ama 250 yıl sonra sınırın diğer tarafında kalıyorlar.

Tarihsel süreç içerisinde Batum Antlaşması ile bu bölge tekrar SSCB’ye bırakılıyor. 1918’den 1944’e kadar zorlu, baskıcı altında günler geçiriyorlar. Bu süreçte kapalı bir toplum olarak kendilerini korumaya çalışsalar da camilerin kapatılması, ana dilinde eğitim yapma haklarının ellerinden alınmasıyla birtakım değişiklikler yaşamışlar.

Ahıskalılar Vakfı Başkanı merhum Mehmet Oğuz’a göre, 1989’da Özbekistan’dan 200 bin Ahıskalı Türk, eski Sovyetler birliğindeki cumhuriyetlere, Ukrayna, Çeçenistan gibi ülkelere dağıldı. Türkiye de kapılarını açtı, ilk olarak 150 aile Iğdır’a yerleştirildi. Bu tarihten sonra Ahıskalı Türklerin “anayurdumuz” dedikleri Türkiye'ye gelişleri hız kazandı. 

1944’teki sürgünde 20 bin Ahıskalı Türkün yollarda, trenlerde açlıktan, susuzluktan öldüğünü anlatan Oğuz, “Şu anda dünyada dokuz ülkede 4400 yerleşim yerinde yaşıyoruz. Baba başka, oğul başka bir memlekette. Bir babanın beş evladı varsa, beşi beş devlette. Biz sürgün toplumuyuz” 

Rusya Federasyonu'nun Krasnodar bölgesine yerleştirilen Ahıska Türkleri, Rus Kazakların Türk karşıtı tepkileriyle yüz yüze kaldı, bu yüzden Krasnodar'daki Ahıska Türklerinin 9.000 kadarı ABD'nin çeşitli kentlerine yerleştirildi.

Ahıska Türklerinin ana dilleri Türkçe'dir. Konuşma şivesi bölgeye komşu olan Ardahan ve Artvin illerindeki ağızın bir kısmına ve Azerice'ye çok benzer. Ahıska Türkçesi Ardahan, Olur, Oltu Şenkaya ve Göle'de konuşulan ağzın aynısıdır. Tortum ve İspir ağzına ise çok benzer. Posof, Artvin, Şavşat, Ardanuç, Yusufeli ağzına biraz daha uzaktır.

Eğitimlerini çoğunlukla Rusça aldıklarından dolayı, çoğu birincil dil olarak Rusça'yı kullanmaktadırlar. 

1944 yılında sürgün edilen Ahıska Türkleri bir daha anayurtlarına dönememişlerdir. Bugünkü nüfusu 600.000 dolayında olan Ahıska Türkleri 10-15 ülkede ve 100 kadar bölgede göçmen olarak yaşamaktadırlar.